Gazne hükümdarna (970 - Gazne 1030) Mahmut "Gaznevi" de denir. Gazne Valisi Alp Tigin’in önde gelen komutanlarından, Sebük Tigin’in oğludur. Daha çocuk yaşta zekâsı ve yürekliliğiyle dikkat çekip Büst Valiliği’ne getirildi.

Babasıyla birlikte, Hindulara karşı düzenlenen Lamagan Savaşı’na (986/987) katılıp büyük yararlıklar gösterdi. 992’ de Ebu Ali Simcur’un Samanoğulları topraklarına saldırması üzerine Sebük Tiğin ve oğlu Mahmut’un yardımlarıyla bu tehlikeyi uzaklaştıran Hükümdar Nuh bu başarısından ötürü Mahmut’a Seyfettin sanını verip kendisini Horasan Valiliği’ne getirdi. Sebük Tigin 997’de ölünce yerine veliaht oğlu İsmail geçtiyse de öteki oğlu Mahmut kardeşine kendisinin yaşça daha büyük olduğunu, tahtı kendisine teslim etmemesi durumunda üzerine yürüyeceğini bildirdi. İsmail’in tahtından vazgeçmediğini görünce amcası

Buğracık ve kardeşi Nasr ile birleşerek Gazne’ye yürüdü. Kent önlerine geldiklerinde İsmail sığındığı kaleden çıkıp teslim oldu ve Mart 998’'de Mahmut Gazne tahtına çıktı. Karahanlı İlig Han Nasr bin Ali'’nin 999’'da Samanoğullarının başkenti Buhara’ya girerek hanedanının tüm üyelerini özkend’e sürmesi üzerine tam bir bağımsızlık kazanan Mahmut Horasan’a kardeşi Nasr’ı vali atadı. Horasan, Herat, Büst ve Kabil bölgesinde tam bir egemenlik kuran Gaznelİ Mahmut, dönemin ünlü hukukçularından Ebu Hamit el-İsferaini’yi Bağdat’a gönderip durumu Abbasi Halifesi el-Kadir-Billah’a bildirdi. Halife, Mahmut’un elçisini sevinçle karşıladı ve kendisine “hilat, ” taç ve bayrak gönderdi. Ayrıca “Velî-Emirü’l-müminin”, “Yeminü’d-devle” ve "Eminü’l-Mille” sanlarını verdi. İslam kaynaklarına göre “sultan” sanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut’ tur. Gaznelilerin ilk bağımsız hükümdarı olan Gazneli Mahmut, önce Saffariler sonra da Karahanlılarla olan ilişkilerini yoluna koyup kuzey yönünü güven altına aldıktan sonra 1000’de 1. Hint seferine çıktı. Peşaver’e karşı düzenlenen bu seferle Caypal’ı tutsak alıp pek çok değerli ganimet elde etti (1001). Vayhand üzerine yaptığı 2. seferinde yine zengin ganimetlerle dönüp Gazi sanını aldı. Bhatiya Bölgesi’ne yapılan 3. seferde racanın canına kıyması sonucu çok sayıda tutsak ve fille birlikte büyük çapta ganimet elde edildi (1004). 1005 sonbaharında yapılan 4. seferinde Multan ele geçirildi ve Caypal’ın ailesinden Suhpal Müslüman oldu.

Gazneli Mahmut'un vali atandığı Suhpal, Gazneli Mahmut'un ayrılması üzerine islamdan dönüp ayaklandı, 5. Hint Seferi’ne çıkan Gazneli Mahmut Suhpal’ı tutsak alıp ölünceye kadar hapsettirdi. Pencap’a yapılan 6. Hint Seferi’nden zengin ganimetlerle dönüldü (1009). Narayan’ a yapılan 7. Hint Seferi barışla sonuçlandı. 1010’daki 8. Hint Seferi ile Multan’a giren Mahmut, Karmatileri ağır bir yenilgiye uğrattı. 1013'te 9. Hint Seferi’nde Naradin üzerine yürüyüp yeni ele geçirilen yerlerde mescitler yaptırdı (1014). Tapisar’a yapılan 10. seferde Hinduların büyük bir putu Gazne’ye getirildi. 1016’da yapılan 11. Hint Seferi kış nedeniyle başarısızlığa uğradı. 1018 sonbaharında 1018 sonbaharında Kanavc’a yürüyen Mahmut, pek çok putu kırıp büyük ganimetlerle döndü (12. Seter). 1019’daki 13. Seferde ise Kalincar racası üzerine gidildi ve Kabil'in doğusundaki bölge halkına İslamiyet kabul ettirildi. 1021. 'deki 14. Sefer başarısızlıkla sonuçlandı. 15. Sefer yine Kalincar’a yapıldı (1022). Gazneli Mahmut’un en ünlü Hint Seferi Sumnat’a yapılan 16. Seferdi. Sumnat' ta Hindistandaki tüm öteki putların hükümdarı olarak kabul edilen Tanrı Siva’ya ait ünlü bir put vardı. Binlerce ziyaretçinin armağanlar sunduğu tapınakta sürekli olarak hizmet veren 500 erkek ilahici ve dans eden 500 kadın vardı. Sultan Mahmut hem bu inancı yıkmak hem de zengin ganimet elde etmek amacıyla 1025'te sefere çıktı; bir yıl sonra Sumnat’a vardı. İkinci saldırıda kent ele geçirilip putlar yıkıldı, hazineler yağmalandı. Ünlü put da dört hükümdarı olarak kabul edilen Tanrı Siva’ya ait ünlü bir put vardı. Binlerce ziyaretçinin armağanlar sunduğu tapınakta sürekli olarak hizmet veren 500 erkek ilahici ve dans eden 500 kadın vardı. Sultan Mahmut hem bu inancı yıkmak hem de zengin ganimet elde etmek amacıyla 1025’'te sefere çıktı; bir yıl sonra Sumnat’a vardı. İkinci saldırıda kent ele geçirilip putlar yıkıldı, hazineler yağmalandı. Ünlü put da dört parçaya ayrılarak Gazne’ye götürüldü. Bu büyük zafer İslam dünyasında Mahmut’u söylence kahraman durumuna getirdi. Halife el-Kadir Billah da sultanı kutlayarak kendisine “Keh-füddevle ve’l-İslam” ünvanını verdi. Multan’a yapılan 17. Sefer de Çatların saklandıkları ada yağmalanıp içindeki-ter tutsak alındı.

Böylece Çatlar tehlikesini de ortadan kaldıran Sultan Mahmut Ahmed bin Yınaltekin’i Hint kuvvetlerinin başına geçirip Gazne’ye döndü. Son yılları Irak-ı Acem ve Horasan’da geçen Sultan Mahmut 1029’da Rey’e girip Büveyhilerin hâzinesini ele geçirdi. Batınileri dağıttı. Irak-ı Acem işlerini yoluna koyduktan sonra oğlu Mesut’u buraya vali atadı ve Nişabur’a döndü. Hastalığı nedeniyle son seferinde, başarısızlığa uğradı. Düzenlediği seferlerde İslamiyetin Hindistan’da yayılmasına çalışıp elde ettiği zengin ganimetlerle de ülkesini bayındır duruma getiren, Gazne, Belh ve Nişabur gibi kentlerin seçkin mimarlık eserleriyle süslenmesini sağlayan Gazneli Mahmut, Escedi, Gadaii, Ferruhi, Ferdevsi, El-Biruni, Unsuri gibi şairlere çeşitli açılardan destek olarak Farsçanın ve klasik İran edebiyatının doğuşuna katkıda bulundu.