Sözlük anlamı olarak yapboz (puzzle); bilmece, bulmaca, bilinmeyeni çözme gibi anlamlar taşır. Daha açık bir tanımla ifade edilmesi gerekirse yapboz, bir çok parçadan oluşarak, belirli bir resim ya da fotoğrafı oluşturmak amacıyla tüm parçaların doğru şekilde bir araya getirilmesi oyunudur. Zorluk durumuna, parça sayısına, görsel büyüklüğüne göre çeşitlere ayrılan yapbozların, parçalarının da belli bir şekli de yoktur.

Yapboz, 1760 yılında, haritacı ve coğrafyacı olan John Spilsbury tarafından, ilk defa yapılmış ve zaman içinde geliştirilerek günümüzde yaş fark etmeksizin geniş kitlelerce oynanabilen bir oyun haline gelmiştir. Sosyal hayattaki yansımaları defalarca tez konusu olmuş olan yapbozların, özellikle günlük hayatta karşılaşılan sorunlara, farklı pencerelerden bakarak çözüm yolları geliştirmeyi sağladığı uzmanlarca kabul edilmiştir. Ayrıca, birbirinden farklı şekillerdeki binlerce parçanın bir araya getirilmesi de, farklı problemleri farklı yöntemlerle çözebilme yetisi kazandırmaktadır. Bir başka yaklaşımda da, yapılacak bir yapının önce sınırlarının belirlenip, ardından kenarlardan merkeze doğru iç bölgesinin tamamlanması yönteminin, yapboz yapımında da birebir aynı olması vurgulanmaktadır.

Yapboz ile uğraşmanın ve oynamanın bir başka kazanımı da, sabırdır. Özellikle parça sayısı çok fazla olan yapbozlarda, adım adım oluşturulacak görsel için sabretmek, doğru parçanın kendi yerine konması için diğer gerekli parçaların yerlerine oturmasını beklemek gereklidir. Bu da, doğru zamanı ve öncül işlemlerin gerçekleşmesini beklemeyi öğretmektedir. Günümüzde, yapboz üreten çok fazla marka mevcuttur. Birbirinden ayrı firmaların ürettiği yapbozlar, az da olsa bir takım farklılıklar içerebilmektedir. Bu farklılıklara örnek olarak, parçaların kesim kalitesi, parça şekillerinin hiçbirinin bir başka parça yerine denk gelmemesi, parçaların renk ve ton farklılıkları gösterilebilir.

Yapbozların zorluk derecesi, genel olarak toplam parça sayısına ve parçaların renk farklılıklarına bağlıdır. Örnek olarak, siyah beyaz tonlarda bir yapbozu tamamlamaktansa, farklı renklerde parçalara sahip bir yapbozu tamamlamak daha kolay ve çabuk olacaktır. Yapbozların zorluk derecesi ve bir yapbozu tamamlama zamanı, parça sayısı fazlalaştıkça artmaktadır. Rahatlıkla bulunup alınabilen yapbozların parçaları, genellikle en az 50 parça, en fazla 3000 parça sayısındadır. Bu standart yapbozların haricinde ise, 5. 000, 10. 000, 20. 000 gibi fazla sayılarda parçalara sahip, özel yapbozlar da bulunmaktadır.

Bir yapbozu tamamlamanın en basit yolu, ilk olarak kenar parçalarının yerlerine konması suretiyle, çerçevesinin tamamlanmasıdır. Kenar parçaların, bir tarafları dümdüzdür. Köşe parçaları ise, toplamda dört adettir ve ikişer kenarı dümdüzdür. Çerçeve tamamlandığı vakit, yapbozun genel olarak boyutları da ortaya çıkmaya başlamaktadır. Ardından yapılacak iş ise, birbiriyle aynı ya da çok benzer renklerin yan yana getirilerek doğru yerlerine yerleştirilmeye çalışılmasıdır. Bunun için farklı çanaklar kullanılabilir. Yapbozu yapan kişilere en zor gelebilecek olan kısım, eğer parçaların içinde tek renk olan kısımlar bulunmaktaysa, bu parçaların birleştirmektir. Bu parçaların renkleri aynı olduğu için, parçaları gruplama ya da ayırma şansı ortadan kalkar. Sorunu çözmek için, eldeki parçaların gerektiğinde tek tek denenmesi gerekmektedir.

Yapbozların yapımı zor ve meşakatli olduğu için, yapılan yapbozlar genellikle bozulmazlar ve saklanırlar. Bu saklama, bazen tamamlanmış yapbozun çerçeveletilmesi ile mümkün olabilmektedir. Bunun için de, bir zemine tüm parçaların özel tutkal ya da yapıştırıcı ile yapıştırılması gerekmektedir. Tüm bunlar için, piyasada bulunan özel yapboz halıları ve yapboz tutkalları da bulunmaktadır.

Kişilerin zevklerine uygun yapbozlar da, ilgi çekici olabilmektedirler. Örneğin, sevilen bir ressamın ünlü bir tablosunun yapbozu, ya da büyük bir devlet adamının fotoğrafının yapbozu, desteklenen bir spor kulübünün ve yahut sporcunun fotoğrafının yer aldığı bir yapbozu, sıradan görsellere göre daha çekici ve heveslendiren özellikte olabilmektedir.

Sonuç olarak, beyin kıvrımlarını geliştirmeye yarayan, sorun çözme yaklaşımlarında kişilere yeti kazandıran, çocuk gelişiminde ve yetişkin eğitiminde yararları kanıtlanmış bu oyunun önemi fazladır. Özel hazırlanan yapbozlar ve buna bağlı olarak temin edilebilen özel malzemeler ile, oyun çok daha çekici ve zevkli hale gelmektedir.