Balık kılçığı diyagramı; bir başka ismiyle sebep – sonuç diyagramı, ya da kimi kaynaklarda geçtiği şekliyle Ishikawa diyagramı, kalite çalışmalarında sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Şekil itibariyle balık kılçığını andırdığı için, balık kılçığı diyagramı ismiyle anılmaktadır. Yedi kalite aracından biri olan bu diyagram, ilk olarak 1943 yılında, Kaoru Ishikawa tarafından kullanılmıştır.

Balık kılçığı diyagramı, ilk kullanıldığı zaman diliminde, Japonya genelinde büyük bir kullanım alanına ve hızlı bir şekilde yayılmıştır. Amacı ise, sonuçları meydana getiren çeşitli nedenleri göz önüne getirmek, bu nedenleri ve alt açıklamalarını görselleştirebilmek ve tüm bu nedenler üzerinde çalışarak sorunları en alt seviyeye indirmek için hazırlanır.  Balık kılçığı adıyla bilinen sebep – sonuç diyagramının genel uygulama alanı ise, ürün tasarımı ve kalite hatalarının engellenmesi hususları üzerindedir. Karşılaşılan problemi oluşturan bütün sebepler, bir takım birbirinden farklı sıkıntı kaynakları nedeniyle ortaya çıkar. Soruna götüren sebepler ise, genel olarak bu kaynakları tespit edebilmek maksadıyla, ana kategorilere ayrılarak yazılır.

Bahsedilen ana kategoriler, istisnaların da varlığı unutulmadan, genel olarak şu başlıklar halinde incelenmektedir;

- İnsan: İncelenen süreçlerin olmazsa olmazıdır. Proseslere ya da akışlara dahil olmaktadır.

- Metot ya da Yöntem: Yürütülen prosesin ya da bütün sürecin hangi politikalar, yönetmelikler, dayanılan ilkeler, rehber alınan yol haritaları vb. durumlarını kapsar.

- Makine: İşin yapılma aşamasında kullanılan her türlü ekipman, alet, gereç gibi zorunlulu materyallerdir.

- Malzemeler: Ortaya çıkarılmak istenen son ürünün üretimi için gerekli olan hammadde, yan ürün ve bunlara bağlı olan alet edavatların bütünüdür.

- Ölçümler: Bir kalite aracı olarak kullanılan bu diyagramda, elde edilen verileri değerlendirme sürecinde yapılan çalışmaların sonucudur.

- Çevre: Çalışılan alanın sıcaklık, nem gibi ergonomik açıdan önemli değerleri ile işin süresi gibi kavramların bütünüdür. İnsan kıstası ile bağlantılı olarak da değerlendirilebilir.

Balık Kılçığı Diyagramı Nasıl Uygulanır?

• *Çizilecek olan grafiğin yer aldığı alanın en sağına, araştırılacak sorun ya da durum yazılır.

• *Araştırılacak soruna neden olan muhtemel ana ve alt nedenler, grafiğin ilgili yerlerine eklenir.

*• Araştırılan tüm nedenlerin açıklamaları yazılmadan önce, uzmanlar ve çalışanlar da dahil olmak üzere, olabildiğince çok kişi ile görüşülüp, fikirler değerlendirilir ve beyin fırtınası gerçekleştirilir.

Balık kılçığı diyagramı, genellikle Pareto analizi ile birlikte kullanılmaktadır. Böylece, öncelikli belirlenen kavramlar, ilgili sorun ya da durumun karakteristik nedenleri olurken, detayları daha sonra ayrıntılı bir şekilde işlenerek ortaya çıkartılır.  Sebep - Sonuç diyagramının hazırlık aşamasında, özellikle dikkat edilmesi gereken bir takım durumlar da fark edilmektedir. Bunlardan biri, yukarıda da belirtilen, çok kişi ile görüşme durumudur. Bu diyagramın başarıya ulaşabilmesi için, süreçle ilgili olan çok fazla kişiden veriler ve doneler alınmalıdır. Bir başka kritik nokta ise, bu verilerin alınması sırasında, çalışanların rahat bir ortamda görüşme yapabilmesini sağlamaktır. Çünkü, ortamda bulunan üstlerden ya da amirlerden çekinen çalışanlar, doğru verileri veremeyebilirler. Bu şekilde de, değerlendirme çalışması başarıya ulaşamaz.

Bir başka önemli nokta ise, araştırma ve görüşmeler sonrası havuza aktarılan verilerin, tarafsız ve doğru bir şekilde çalışmaya nakledilmesidir. Görüşmeyi yapıp raporlayan kişilerin, kendi departmanlarını ilgilendiren konuları yumuşatarak ya da saklayarak ana havuza aktarması, çalışmanın objektifliği ve doğruluğuna gölge düşürecektir.  Çalışmanın yapılmasından sonra gelen bir başka nokta ise, bu diyagramların ve veri havuzundaki bilgilerin sürekli olarak güncel tutulması gerekliliğidir. Bu tür çalışmalar, tek sefere mahsus yapıldığı takdirde, uzun soluklu başarılar getiremezler. Bu nedenle de, güncel tutulması ve sürekli olarak geliştirilmesi, konu hakkındaki zorunluluklardan biridir.