Doğuda Gürcistan, Nahçıvan, Ermenistan ve İran'la komşudur. Kuzeyde, Kuzey Anadolu dağları ile Karadeniz Bölgesi'nden, güneyde, Güneydoğu Toroslar ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nden ayrılır. Bölge doğudan batıya doğru bir üçgen biçiminde daralarak uzanır. Yüzölçüm olarak en büyük bölgemizdir.

Yerşekileri

Türkiye'nin en dağlık ve ortalama yükseltisi en fazla olan bölgesidir. Bölgenin kuzeyinde doğudan batıya doğru Yalnızçam, Allahuekber, Kop ve Çimen dağları bulunur. Orta kesimde Karasu, Aras, doğuda volkanik olan Nemrut, Süphan, Ağrı, Tendürek dağları yer alır. Güneyinde ise Güneydoğu Toroslar uzanır.

Bölgede bu sıra dağlar arasında yer alan çöküntü ovaları doğu-batı yönünde uzanmaktadır. Bölgenin kuzeyinde Kuzey Anadolu fay hattı boyunca uzanan Erzincan, Tercan, Erzurum, Horasan ve Pasinler ovaları graben (çöküntü) ovalarıdır. Doğusunda ise Kağızman ve İğdır ovaları vardır. Bölgenin güneyinde tarımın daha yoğun olarak yapıldığı Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları da graben ovalarıdır.

Bölgenin jeolojik yapısına bakıldığında birinci derecede deprem bölgesi olduğu görülür. Bölgede platolar geniş alan kaplar. Erzurum - Kars platosu Doğu Anadolu'nun en geniş platosudur. Bölgede dağların daha çok doğu-batı yönünde uzanmasından dolayı ulaşım da daha çok doğu-batı yönünde gelişmiştir.

Bölgede yerşekillerinin engebeli olmasından dolayı tarım alanları dardır. Bu nedenle tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır. Yaz yağışlarıyla birlikte yetişen çayırlar hayvancılığın gelişmesinde etkili olmuştur.

Bölgenin yerşekillerinin yüksek ve engebeli olması iklimi, tarımı, nüfus ve yerleşmeyi, ulaşımı, sanayi faaliyetlerini, akarsuların hidroelektrik enerji potansiyellerini etkilemiştir.

Akarsu ve Gölleri

Doğu Anadolu Bölgesi'nin başlıca akarsuları, Hazar Denizi'ne dökülen Aras ve Kura ırmakları ile Basra Körfezi'ne dökülen Karasu ve Murat ırmaklarının birleşmesiyle oluşan Fı¬rat ve Dicle'dir.

Bölge akarsularının yatak eğimleri çok fazladır. Bu nedenle enerji potansiyelleri en fazla olan akarsular bu bölgededir. Nemrut Dağı'ndan çıkan lavların bir vadinin önünü kapamasıyla oluşan Van Gölü, bölgenin ve Türkiye'nin en büyük gölüdür. Bölgede yer alan diğer göller Erçek, Nazik, Çıldır, Hazar, Balık, Bulanık, Haçlı ve Nemrut gölleridir.

İklimi ve Bitki Örtüsü

Doğu Anadolu denizden uzak ve ortalama yükseltisi en fazla olan bölgedir. Bu nedenle bölgede sert karasal iklim görülür. Yıllık sıcaklık ortalamasının en düşük olduğu, kışların en uzun ve sert geçtiği, kar örtüsünün yerde en fazla kaldığı bölgedir.

Kış mevsiminde sıcaklıklar -40 °C ye kadar düşmektedir. Bölgede kışlar uzun sürmekte, özellikle Erzurum-Kars civarında 5-6 ay devam etmektedir. Yaz döneminde sıcaklık 20 °C civarındadır ve yaz mevsimi kısa sürmektedir. Yıllık sıcaklık farkı 30 °C den fazladır. Yağış daha çok ilkbahar ve yaz mevsiminde düşmektedir. İğdır ovası çevresine göre yükseltinin az olmasından (800 m) dolayı bölgenin en az yağış alan yeridir.

Bölgenin en yaygın bitki örtüsü bozkırdır. Erzurum - Kars bölümünde bitki örtüsü gür çayırlardır. Bazı kesimlerinde ormanlara rastlanır.

Tarım ve Hayvancılık

Türkiye'de yükseltisi en fazla, sıcaklık değerleri en düşük bölge Doğu Anadolu'dur. Bu nedenle;

-    Ürünlerin en geç olgunlaştığı

-    Tarım ürünü çeşitliliğinin en az olduğu

-    Sebze üretimine en az elverişli bölge burasıdır.

Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, şekerpancarı, tütün, kayısı ve patates gibi ürünlerdir.

Malatya Türkiye'de kayısı üretiminde ilk sıradadır. Bölgedeki tarım faaliyetleri daha çok bölgenin güneyindeki çöküntü ovalarında (Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş) yoğunlaşır.

Bölgede yerşekillerinin engebeliliği, tarım alanlarının azlığı, iklimin elverişsizliği, sanayinin geri kalmış olması nedeniyle hayvancılık çok önem kazanır. Erzurum-Kars çevresinde büyükbaş hayvancılık önemlidir. Bitki örtüsünün bozkır olduğu yerlerde ise küçükbaş hayvancılık yapılır. Fakat son yıllarda hayvancılıkta gerilemeler meydana gelmiştir. Kars, Bitlis ve Hakkari'de arıcılık gelişmiştir.

Nüfus ve Yerleşme

2000 nüfus sayımına göre 6. 1 milyon nüfusa sahiptir. Nüfus yoğunluğu en az olan bölgedir. Doğu Anadolu en çok göç veren bölgeler arasındadır. Yüzölçüm olarak en geniş bölge olmasına rağmen bölgenin yerşekillerinin çok engebeli ve yüksek olması, iklimin olumsuz etkisi ve sanayinin gelişmemiş olmasından dolayı nüfus azdır. Nüfus daha çok çöküntü hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır. Kırsal kesimde toplu yerleşme tipi görülür.

Sanayi gelişmediği için bölge nüfusunun yaklaşık %80'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır. Bölgenin önemli yerleşim merkezleri Erzurum, Van, Erzincan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Kars, Ağrı, Bitlis ve Hakkari'dir.

Madenler ve Endüstri

Türkiye'de yer altı zenginliğinin en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu Bölgesi ve özellikle Yukarı Fırat Bölümüdür.

Demir: Divriği (Sivas) ve Hekimhan (Malatya)

Krom: Ergani, Guleman ve Maden

Bakır: Pötürge, Ergani ve Maden

Kurşun-Çinko: Keban

Linyit: Elbistan, İspir

Oltu taşı: Oltu (Erzurum)

Barit: Muş çevresinde

Kalay: Elazığ çevresinde

Kayatuzu: Kağızman, Narman ve Kars çevresinde çıkarılır.

Doğal şartların olumsuz etkilediği Doğu Anadolu Bölgesi'nde sanayi fazla gelişmemiştir.

Bölgedeki başlıca endüstri kuruluşları;

Et kombinaları: Malatya, Elazığ, Erzurum, Ağrı ve Van'da kurulmuştur.

Şeker fabrikaları: Malatya, Elazığ, Van, Erzurum, Muş ve Erzincan

Sigara fabrikaları: Malatya ve Bitlis

Dokuma ve İplik Fabrikaları: Daha çok pamuklu dokuma gelişmiştir. Malatya ve Erzincan'da kurulmuştur.

Çimento Fabrikaları: Elazığ, Erzurum, Kars ve Van'da kurulmuştur.

Turizm

Bölgede Doğubeyazıt yakınlarındaki İshak Paşa Sarayı, Erzurum'daki Aziziye Tabyaları, Ulucami, Çifte Minareli ve Yakutiye medreseleri, Ani harabeleri ile bölgenin birçok yerindeki kaplıcalar, Palandöken ve Sarıkamış kayak tesisleri önemli turizm alanlarıdır.

Bölgenin Bölümleri

A) Erzurum-Kars Bölümü

Bölgenin kuzeydoğusunda yer alır. Aşkale, Erzurum, İğdır, Kağızman, Pasinler ovaları buradadır. Erzurum - Kars ve Ardahan platoları geniş yer kaplar.

Türkiye'nin en soğuk yeridir. Kışlar uzun ve soğuk geçer. Yazlar serin ve yağışlıdır. Yaz yağışları gür çayırların yetişmesine, o da büyükbaş hayvancılığın önem kazanmasına yol açmıştır. En önemli gelir kaynağı büyükbaş hayvancılıktır. Küçükbaş hayvancılık da önemlidir. Tarım ürünleri sınırlıdır. Buğday, arpa, şekerpancarı üretilir. Sıcaklık düşük olduğu için tahılların en geç olgunlaştığı yerdir.

Iğdır Yöresi bölümün en alçak yeridir. İklim özellikleri yönünden kendine has bir konumu vardır. Yazlar çok sıcaktır. Tahıl, çeşitli meyveler ve pamuk üretilir. Bölümde et kombinaları, şeker ve çimento fabrikaları vardır. Nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altındadır. Göç veren bir bölümdür.

B) Yukarı Murat - Van Bölümü

Bölümde dağlar geniş yer tutar. Özellikle volkanik olan dağlar fazladır. Bunlar; Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı dağlarıdır. Ovalar ise; Muş, Ağrı - Eleşkirt ovalarıdır.

Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü buradadır. Bu göl bir kapalı havzadır. Suları sodalıdır. Van Gölü ve doğusundaki Erçek Gölü volkanik set gölleridir. Geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan bu bölümde daha çok buğday, arpa, şekerpancarı üretilmekte, küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.

Nüfus bakımından Türkiye'nin en seyrek nüfuslu yerleri arasındadır. Nüfusun az olmasında iklim, yerşekilleri, tarımın sınırlı yapılması, gelirin düşük olması ve göç vermesi etkilidir.

Bölümün sanayi tesisleri; Muş, Ağrı ve Erciş'teki şeker fabrikaları ile Van'daki çimento fabrikası, Ağrı ve Van'daki et kombinasıdır.

C) Hakkari Bölümü

Doğu Anadolu'nun güneydoğusunu içine alır. Güneydoğu Torosların en yüksek kesimlerini kapsar. Buzul ve Sat dağları buradadır. En büyük ovası Yüksekovadır. iklimi sert karasal iklimdir. Kışlar uzun ve soğuktur. Yerşekilleri engebelidir. Bu durum ulaşım ağının gelişmesini engellemiştir.

Asıl geçim kaynağı hayvancılıktır. Tahıl üretimi yapılır. Arazinin engebeli, iklimin sert, tarım alanlarının sınırlı, ulaşımın kısıtlı, sanayinin gelişmemiş olduğu bu bölüm Türkiye'nin nüfus bakımından en seyrek yerlerindendir.

D) Yukarı Fırat Bölümü

Doğu Anadolu'nun İç Anadolu'ya doğru sokulan ve alanı en geniş olan bölümüdür. Bölümün güneyinde, Elbistan, Malatya, Elazığ ovaları vardır. Kuzeyde ise, Erzincan, Tercan ovaları bulunur. Bölüm daha çok plato görünümündedir. Doğu Anadolu'nun yükseltisi en az, yerşekillerinin en sade olduğu bölümüdür. Fırat'ın yukarı çığırı ile Karasu ve Murat nehirleri yer alır. Bu bölümdeki Keban ve Karakaya barajlarının Türkiye elektrik üretimindeki payları oldukça fazladır.

Doğu Anadolu'da iklim ve yerşekilleri özelliklerinin en uygun olduğu bölüm Yukarı Fırat olduğundan tarım diğer bölümlerinden daha çok gelişmiştir. Tahıl, şekerpancarı, kayısı, pamuk, tütün, sebze, meyve üretilir.

Bölümde pamuklu dokuma, sigara, şeker, çimento fabrikaları vardır. Afşin-Elbistan'daki termik santral, Bitlis'te sigara fabrikası Elazığ ve Malatya'da şeker fabrikaları bulunur. Türkiye'nin en zengin maden yataklarına sahip olan bölümüdür. Sivas-Divriği, Malatya Hekimhan'da demir, Elbistan'da linyit, Ergani ve Maden'de bakır, Guleman'da krom, Keban'da kurşun ve çinko çıkarılır.