Kaynaştırma, ilköğretim okullarında en fazla üzerinde durulan konulardan biridir. Genellikle de sorunlarıyla gündeme gelmektedir. Ancak, ülkemizde yapılacak belli düzenlemelerle sorun olmaktan çıkabilecek ve özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin hem sosyal hem de akademik gereksinimlerini karşılamada etkili bir yol olabilecektir.

Kaynaştırma sınıfına yerleştirilen özel gereksinimli öğrencilere ve sınıf öğretmenlerine belli destekler sağlanması ile problemlerin en büyüğünün üstesinden gelinebilecektir. Ancak, ülkemizde var olan personel sıkıntısı, bu desteğin sağlanmasında engel oluşturmaktadır. Bu sebeple hazırlanan kaynaklarla kaynaştırma öğrencisi olan öğretmenlere destek olunması amaçlanmaktadır.

Kaynaştırmayla İlgili Yasal Düzenlemeler

İlk olarak 1975 yılında ABD'de yürürlüğe giren PL 94-142 Tüm Engelliler İçin Eğitim Yasası'nda kullanılan "en az kısıtlayıcı eğitim ortamı" kavramı, 1977-1978 öğretim yılında ilk kez uygulamaya başlandığında, "kaynaştırma" olarak adlandırılmıştır. En az kısıtlayıcı eğitim ortamı, öğrencinin bireysel özelliklerine bağlı olarak kendi yakınları ve akranları ile mümkün olan en fazla düzeyde bir arada olabileceği; yine bireysel özellikleri göz önünde bulundurularak, eğitsel gereksinimlerinin en yüksek oranda karşılanabileceği eğitim ortamıdır. Kaynaştırma ise, gerektiğinde sınıf öğretmenine veya yetersizliği olan öğrenciye destek özel eğitim hizmetleri sağlanması koşulu ile yetersizliği olan öğrencilerin normal eğitim ortamlarında eğitilmesidir.

ABD'de eğitim 1975 yılında PL 94-142 ile yerel yönetimlere bağlanmış ve yerel yönetimler 3-21 yaş arasındaki yetersizliği olan tüm çocuklara, yetersizliklerinin derecesi ne kadar olursa olsun, ücretsiz ve uygun eğitim sağlamakla görevlendirilmişlerdir. Daha sonra, 1990 yılında PL 94-142'de bazı değişiklikler yapılmış ve bu yasa, PL 101-476 Özürlülerin Eğitimi Yasası (IDEA) adını almıştır. PL 101-476'ya göre, okullar, yetersizliklerinin derecesi ve özellikleri ne olursa olsun tüm öğrencileri kabul etmek zorundadır; yetersizliği olan hiçbir çocuk ücretsiz eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Yasaya göre yetersizliği olan çocuklar, mümkün olan en üst oranda, normal akranlarıyla birlikte normal eğitim okullarında eğitim görmelidir. Bu yasadan sonra kabul edilen PL 105-17 yasasına göre, özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin büyük çoğunluğunun normal eğitim sınıflarında eğitim görmesi gerektiği ve normal eğitim okullarında görev yapan sınıf öğretmenlerinin de ekibin bir parçası olarak görülmesi gerekliliği hükmü ön plana çıkmıştır. Şu anda ABD'de yürürlükte olan uygulamalar incelendiğinde, bir okul sisteminin, yetersizliği olan bir öğrenciyi mümkün olan en yüksek oranda, yetersizliği olmayan akranlarıyla bir arada eğitime aldığı, ancak eğer yetersizliği olan öğrenciye gerekli destek ve yardım hizmetleri sağlandığı halde, öğrenci o okulda yeteri kadar başarılı olamıyorsa okul, yetersizliği olan öğrencinin bir özel eğitim okulundan yararlanmasını isteyebildiği görülmektedir.

Türkiye'de ise, kaynaştırma 1983 yılında yürürlüğe giren 2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu ile yasal olarak kabul edildiği görülmektedir.  Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu'nun 4. maddesinde "Durumları ve özellikleri uygun olan yetersizliği olan çocukların, normal gelişim gösteren çocukların eğitimi için açılmış olan okul ve eğitim kurumlarında, normal gelişim gösteren akranları arasında eğitilmeleri için gerekli tedbirler alınır. " hükmü yer almaktadır. 2916 sayılı kanundan sonra 1985 yılında yayınlanan Özel Eğitim Okulları Yönetmeliğinin 70. maddesinde "Yatılı özel eğitim okuluna alınmayı gerektirmeyen özel eğitime muhtaç çocuklar için il içindeki diğer okullarda özel eğitim tedbirleri alınır. " hükmü yer alırken; 71. maddesinde "Resmi ve özel ilkokul, ortaokul, lise ve dengi okullarda özel sınıf açılamadığı durumlarda, özel gereksinimli öğrencilerin normal sınıflara devam ettirilmesi ve destek olarak da okul içinde açılacak olan yardımcı dersliklere gönderilmesi" hükmü getirilmiştir. Her ne kadar istenen düzeyde olmasa da kaynaştırmaya ilişkin hükümlerin, özel eğitimle ilgili mevzuat içinde yer alması ve bu hükümlerin sayısının ve ilişkili içeriğinin artması, zihin özürlü çocukların eğitimi açısından büyük önem taşımaktadır.

Kaynaştırma, 2916 sayılı kanundan sonra 30. 05. 1997 tarihli KHK/573 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle tekrar gündeme gelmiştir. KHK/573'ün 12. maddesinde "Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda akranları ile birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler kullanılarak sürdürülür. " kararı yer almaktadır. Bunun yanında ayrıca 14. maddede kaynaştırma ile birlikte sürdürülmesi gereken bir hizmet olan ve ilk kez mevzuata giren "özel eğitim desteği" ile ilgili şu kararlar yer almaktadır: "Özel eğitim gerektiren bireylere, her tür ve kademedeki eğitim ortamlarında devam ettiği eğitim programlarının amaçlarını gerçekleştirmek üzere özel eğitim desteği verilir. Bu amaçla bireysel ve grupla eğitim olanakları sağlanır. Herhangi bir eğitim kurumuna devam edecek durumda olmayan zorunlu eğitim çağındaki özel eğitim gerektiren bireylere, yetersizlikten etkilenme düzeyine bakılmaksızın temel yaşam becerilerini geliştirme ve öğrenme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik eğitim programları uygulanır. " Destek hizmetin ilk kez mevzuatta yer almasına rağmen, daha sonra yapılan çalışmalara bakıldığında, uygulamaya yönelik halen herhangi bir işlemin yapılmadığı görülmektedir.

Ocak 2000'de yürürlüğe konulan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği ise, kaynaştırmayla ilgili daha açık ifadelere ve uygulamaya yönelik hükümlere yer vermiştir. Yönetmelik kaynaştırmanın uygulanma ilkelerini de şu şekilde belirlemiştir:

a) Özel eğitim gerektiren her bireyin akranları ile birlikte aynı kurumda eğitim görme hakkı vardır.

b) Hizmetler bireylerin yetersizliklerine göre değil, bireylerin eğitim gereksinimlerine göre planlanır.

c) Hizmetler okul merkezli olur.

d) Karar verme süreci aile-okul-eğitsel tanılama, izleme ve değerlendirme ekibi dayanışmasına dayalı olarak gerçekleşir.

e) Bütün bireyler öğrenebilir ve öğretilebilir.

f) Kaynaştırma, bir program dâhilinde verilen bir özel eğitim uygulamasıdır.

Uygulama ilkelerine bakıldığında, ilkelerin özel gereksinimli birey merkezli olduğu ve bir ekip çalışmasının yerleştirilmeye çalışıldığı görülmektedir.

Yönetmelikte bu maddelerin dışında, kaynaştırmada rol oynayanların görev ve sorumluluklarının da belirlendiği bir bölüm yer almaktadır. Bu bölümde görev ve sorumluluklar şu şekilde belirlenmiştir:

a) Müdür; kaynaştırma uygulamaları için kurumda gerekli düzenlemeleri planlar ve uygulanmasını sağlar, özel eğitim hizmetleri kurulu ile işbirliği yapar.

b) Gezerek özel eğitim görevi veren öğretmen; bireyselleştirilmiş eğitim programlarını uygular, değerlendirir, gerektiğinde bireye, aileye, öğretmene ve kuruma bilgi verir.

c) Öğretmen; özel eğitim gerektiren öğrencilerin sınıf tarafından sosyal kabulü için önlemler alır, bireysel ve gelişim özelliklerini dikkate alarak değerlendirme yapar, programı bireyselleştirerek uygular. Bu çerçevede aileler, ilgili kurum ve kuruluşlar ile işbirliği içinde çalışır.

d) Rehber öğretmen-psikolojik danışman; kaynaştırma uygulaması kararı ile gelen öğrenciler için, uygun eğitim ortamının düzenlenmesinde ve uygulamada yer alan öğretmenlere, öğrencilerin gelişimlerini izleme ve aile eğitimi konularında rehberlik eder.

e) Aile; programın uygulanması sırasında çalışmalara etkin bir şekilde katılır, gerektiğinde eğitim araç-gereç desteği sağlayabilir.

f) Özel eğitime ihtiyaç duyan öğrenci; değerlendirme sonrasında çıkan eğitim önlemi ve yöneltme kararında isteğini belirtir.

Yönetmelikte yer alan gezici özel eğitim öğretmeni ülkemizde henüz tam oluşturulmamış bir kadro olduğundan, hala daha uygulamalarda yer almamaktadır. Ancak ilgili maddede yer alan diğer kişiler uygulama içinde yer almaktadırlar. Sadece sorumlu kişilerin görev ve sorumluluklarını tam olarak yerine getirmesiyle uygulamanın başarılı olmasından söz edilebilir.

Son olarak 2006 yılında yürürlüğe giren Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği'nde ise, kaynaştırma uygulamaları sırasında dikkate alınması gereken noktalardan bazıları şunlardır:

1. Eğitim hizmetleri, bireylerin eğitim performansına ve öncelikli ihtiyaçlarına göre planlanır.

2. Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler, yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta eğitim görmeleri halinde kayıtlı oldukları okulda uygulanan eğitim programını takip ederler. Öğretmenlerin takip ettikleri programlar temel alınarak eğitim performansı ve ihtiyaçları doğrultusunda bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlanır.

3. Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapan okul ve kurumlarda BEP geliştirme birimi oluşturulur.

4. Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapılan okul ve kurumlarda öğrencinin yetersizliğine uygun fiziksel, sosyal ve psikolojik ortam düzenlemeleri yapılır. Bu okul ve kurumlarda öğrenciye verilen eğitim hizmetlerinin etkin bir biçimde yürütülebilmesi amacıyla özel araç-gereç ile eğitim materyalleri sağlanır ve destek eğitim odası açılır.

5. Okul ve kurumlarda, kaynaştırma yoluyla eğitim alacak bireylerin bir sınıfta en fazla iki birey olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanır.

6. Özel eğitim okul ve kurumlarına devam eden öğrencilerin kaynaştırma uygulamaları kapsamında, yetersizliği olmayan akranlarının devam ettiği okul ve kurumlarda bazı derslere ve sosyal etkinliklere katılması için gerekli tedbirler alınır.

Görüldüğü üzere, bu yönetmelikte yetersizliği olan öğrencilerin kaynaştırma ortamlarından mümkün olan en üst düzeyde yararlanabilmeleri için gerekli tüm unsurlar göz önünde tutulmuştur. Kaynaştırma öğrencilerinin başarılı olabilmeleri için hazırlanması gereken BEP' ten söz edildiği gibi, bu yönetmelikte başarının değerlendirilmesinden de bahsedilmektedir.

Yönetmeliğe göre yetersizliği olan öğrencilerin kaynaştırma ortamlarındaki başarılarının değerlendirilebilmesi için göz önünde bulundurulması gereken hususlardan bazıları şunlardır:

a) Bulunduğu okulun eğitim programını veya denkliği olan bir programı izleyen öğrencilerin başarıları, devam ettikleri okulun sınıf geçme ve sınavlarla ilgili hükümlerine göre değerlendirilir. Ancak, değerlendirmelerde öğrencilerin BEP'leri dikkate alınır.

b) Öğrencilerin başarılarının değerlendirilmesinde kullanılacak yöntem, teknik, ölçme araçları ve değerlendirme süresi, değerlendirme zamanı, değerlendirme aralıkları, değerlendirmeden sorumlu kişiler ve değerlendirmenin yapılacağı ortam, BEP geliştirme biriminin görüş ve önerileri doğrultusunda belirlenir.

c) Yazma ve özel öğrenme güçlüğü olanların değerlendirilmesi sözlü, sözlü ifadede güçlük yaşayan öğrencilerin değerlendirilmesi ise yazılı olarak yapılır. Yazılı ve sözlü ifade etme becerilerinde yetersizliği olan bireyler ise davranışlarının gözlemlenmesi yoluyla değerlendirilir.

d) Yazılı sınavlar öğrencilerin yetersizlik türüne, eğitim performanslarına ve gelişim özelliklerine göre çeşitlendirilir. Sınavlar kısa cevaplı ve az sorulu olarak düzenlenir.

Kaynaştırma Sınıfında Bulunması Gereken Özellikler

Kaynaştırma sınıflarında kaynaştırma öğrencisinin kendini içinde bulunduğu ortamın bir parçası gibi hissedebilmesi, daha da önemlisi, içinde bulunduğu ortamda kendini değerli hissetmesi için yapılması gerekenler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları, öğrencinin gereksinimlerini karşılamaya yönelik programlar hazırlanması ya da var olan programların öğrencinin ihtiyaçlarına göre uyarlanması, etkili öğretim yöntem ve tekniklerinin kullanılması ve gerekli destek hizmetlerin sınıf içinde ve dışında sağlanmasıdır.

Kaynaştırmanın başarıyla uygulanmasında etkili olabilecek faktörleri, farklı uzmanlar beş faktör altında toplamaktadır: toplumsal ve sosyal kabul, öğrencinin ihtiyaçlarının farkına varılması ve önemsenmesi, öğrencinin programa dayalı gereksinimlerinin belirlenmesi, etkili yönetim ve öğretim sunulması ve personel desteği ve işbirliği.

Toplumsal ve Sosyal Kabul: Kaynaştırma, ideal olan şekliyle uygulandığında, sınıftaki her bir öğrencinin değerli olduğu bir ortam olmalıdır. Bu tür ortamlarda, tüm bireyler eşit olarak görülür, tüm bireylerin ortama katkıda bulunmaya hakları vardır ve tüm katkılara saygı gösterilir. Özel gereksinimli öğrenciler yerleştirildikleri sınıfların gerçek bir parçası olabiliyorsa, öğretmenleri tarafından kabul ediliyorsa ve sınıf arkadaşları tarafından da sosyal olarak kabul görüyorsa, bu öğrencilerin gerçekten "kaynaştırıldıklarından" söz edilebilir. Kaynaştırma öğrencisinin sadece akademik değil, aynı zamanda sosyal gereksinimlerinin de içinde bulunduğu ortamda karşılanması, kaynaştırmanın başarılı olmasında son derece önemlidir.

Sınıf içinde olumlu bir atmosfer oluşturmak, kaynaştırma öğrencisinin sınıfın bir parçası olabilmesinde önemli rol oynamaktadır. Olumlu sınıf atmosferi oluşturmak ise, sınıf öğretmeninin bazı özelliklere sahip olmasını gerektirmektedir. Bu özelliklerden bazıları, öğretmenin kaynaştırma öğrencisine yönelik tutumu, kaynaştırma öğrencisinden beklentileri, öğretmenin özel gereksinimli öğrenciyle ilgili olan yeterlilikleri, işbirliği becerilerine sahip olması ve özel gereksinimli öğrenciyi desteklemesidir. Öğretmenin bu özelliklere sahip olarak sınıf içinde sergilemesi, sınıftaki normal gelişim gösteren öğrenciler için olumlu model oluşturacak ve onların da kaynaştırma öğrencisine yönelik tutum ve davranışlarını olumlu olarak etkileyecektir. Sınıf öğretmeninin bu özellikleri sınıfta sergilemesinin yanında, mümkünse kaynaştırma öğrencisi sınıfa gelmeden önce, sınıftaki normal öğrencileri kaynaştırma öğrencisinin özellikleri ve ihtiyaçları konusunda, öğrencilerin bu arkadaşlarına sınıf içinde ve dışında nasıl yardımcı olacakları konusunda bilgilendirmesi kaynaştırmanın başarısını etkileyecektir.

Öğrenci gereksinimlerinin farkına varılması ve önemsenmesi: Sınıf içinde öğrenmeyi en üst düzeye çıkarmak için sınıf öğretmeninin sınıfındaki tüm öğrencileri çok iyi tanıması gerekir. Sınıftaki öğrencilerin birbirlerinden farklı özelliklere sahip olduğu, her birinin farklı öğrenme özelliklerinin ve bireysel ihtiyaçlarının birbirinden son derece farklı olabileceği göz önünde bulundurularak öğretim etkinliklerinin planlanması hem sınıftaki öğrencilerin başarısını hem de öğretmenin başarısını artıracaktır. Sadece öğrencilerin özelliklerinin değil, aynı zamanda kültürel ve aile özelliklerinin de farklı olması nedeniyle, sınıf öğretmeninin sınıf içindeki etkinlikleri düzenlerken bazen bu kültürel farklılıkları da öğrencilere anlatacak şekilde etkinlikler seçmesi, öğrencilerin birbirlerinin farklılıklarını anlamalarını da sağlayacaktır.

Öğrencinin programa dayalı gereksinimlerinin belirlenmesi: Kaynaştırmanın başarıyla gerçekleştirilmesinde önemli bir rol oynayan öğrencinin programa dayalı ihtiyaçlarının belirlenmesi, öğretmenin ders yılı başında ve düzenli aralıklarla gerçekleştirmesi gereken bir süreçtir. Kaynaştırma öğrencisinin okulda işlenen programa dayalı olarak değerlendirilmesi ve programda yer alan bilgilerden hangilerini öğrenmeye gereksinim duyduğu belirlenmelidir. Ancak, kaynaştırma öğrencisinin programda bilmediği bilgiler her zaman o öğrenci için öncelikli bilgiler olmayabilir. Öğrencinin öğrendiği bilgileri işlevsel olarak kullanabilmesi gerekir. Bu durumda, sınıf öğretmeninin kaynaştırma öğrencisi için programdaki öncelikli bilgileri belirleyerek gerekli uyarlamalarla birlikte sunması gerekmektedir.

Etkili yönetim ve öğretim sunulması: Başarılı kaynaştırma uygulamasının önemli bir unsuru da sınıf öğretmeninin etkili bir sınıf yönetimi gerçekleştirmesi ve öğrencilerin gereksinimlerini karşılayabilecek etkili öğretim yöntem ve tekniklerini kullanmasıdır. Bu unsurun içinde 4 temel uygulama yer almaktadır: başarılı sınıf yönetimi, etkili öğretim teknikleri, etkili uyarlamalar ve öğretimde esnekliktir. Bu uygulamalardan herhangi birinde etkili uygulama gerçekleştirilmediğinde, başarılı kaynaştırmadan söz edilemez.

a) Başarılı sınıf yönetimi: Kaynaştırma öğrencisinin bulunduğu sınıfta gerçekleştirilecek olan başarılı sınıf yönetimi, fiziksel süreç, öğretimsel ve davranışsal yönetimi kapsamalıdır. Sınıfta tüm öğrencilerin farklılıkları göz önünde tutularak her birinin ihtiyaçlarını karşılayabilecek öğretimin sunulabilmesi için başarılı bir sınıf yönetiminin olması şarttır.

b) Etkili sınıf yönetimi: Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma öğrencisi bulunan sınıfta tüm öğrencilerin gereksinimlerini karşılayarak öğreteceği bilgileri sunabilmesi için etkili öğretim tekniklerini uygulaması gerekir. Özellikle de öğrenme yetersizliği olan kaynaştırma öğrencisi olan öğretmenlerin, bu çocukların sınıfta başarılı olmasını sağlayabilmek için, etkili öğretim tekniklerinden daha fazla yararlanmaları gerekmektedir.

c)Etkili uyarlamalar: Bazı öğrenciler fiziksel ortama, öğretim programına, sınıfta gerçekleştirilen öğretime ya da öğrencilere verilen ev ödevlerine uyum sağlamada bazı uyarlamalara gereksinim duyabilmektedirler.

d) Öğretimde esneklik: Kaynaştırma ortamlarının olmazsa olmaz unsurlarından biri de beklenmedik şekilde değişen durumlarda gerekli uyarlamaları yaparak özel gereksinimli öğrencinin desteklenmesidir. Kaynaştırma sınıfı öğretmenlerinin esnek olmaları gerekmektedir. Gün içinde çıkabilecek sorunlarla baş etmede yeterli olmalı, ayrıca, öğrencilerin davranış sorunlarıyla baş edebilmeli, öğretim sırasında kaynaştırma öğrencisine ve diğer gereksinim duyan öğrencilere fazladan yardım sağlayabilmeli, değerlendirme yöntemlerini kaynaştırma öğrencisinin özelliklerine göre uyarlayabilmeli ve öğrenciler arasındaki sosyal etkileşimi artıracak önlemleri alabilmelidir.

e) Personel desteği ve işbirliği: Kaynaştırma öğrencilerinin yerleştirildikleri eğitim ortamında başarılı olabilmeleri için sadece öğretimsel destek yeterli olmayacaktır. Bunun yanında, personel desteğine de ihtiyaçları olacaktır. Özel eğitim öğretmenleri, yardımcı öğretmenler, usta öğreticiler, destek hizmet uzmanları (örneğin, konuşma terapisti, fizyoterapist vb. ) yetersizliği olan öğrenciye destek sağlayabilecek personellerdendir. Bu uzmanlar aynı zamanda sınıf öğretmeniyle de işbirliği yaparak öğrencinin sınıftaki başarısını artırmaya çalışırlar.

Kaynaştırmada İşbirliği Yapacak Ekip Çalışanları

İşbirliği dendiğinde birden fazla uzmanın bir arada çalışması söz konusu olmaktadır. Bu uzmanların bir ekibin çalışanları olması ve aynı amaca yönelik çalışmalar yapmaları gerekmektedir. Bunun için her birinin görev ve sorumluluklarının, uygulamaların başında belirlenerek çalışmaların bu kapsamda yürütülmesi hem işi kolaylaştıracak hem de başarıyı artıracaktır.

Öğrenciler

Kaynaştırma ekibinden söz edildiğinde, kaynaştırma öğrencisinin kendisi de ekibin önemli bir çalışanı olabilir. Öğrencinin kendisinin ekibin bir çalışanı olması, öğrencinin öz farkındalığı üzerinde olumlu etki yapacaktır. Öğrencinin ekip çalışmasının bir parçası olmasını ailesi de onaylıyor olmalıdır. Ayrıca, ekip çalışmalarında alınan kararlardan ailenin mutlaka haberinin olması ailenin de desteğinin alınmasını kolaylaştıracaktır. Ayrıca, öğrencinin kendisi için yapılacak çalışmalar konusunda fikir belirtmesi ve öneriler getirmesi, öğrencinin daha başarılı olmasını sağlayacak çalışmalar yapılmasını da sağlayacaktır.

Anne-Baba

Kaynaştırma uygulamaları sırasında kaynaştırma öğrencisinin anne babasını grup çalışanları olarak gruba katmak, öğretmenin işini kolaylaştıracağı gibi, kaynaştırma öğrencisinin de başarısını artıracaktır. Okulda yapılan çalışmaların nasıl gerçekleştirildiği konusunda bilgi edinen anne baba, öğrendiklerini evde de tekrarlamasına yardımcı olarak çocuklarının okuldaki başarısını artıracak ve bu da kaynaştırma öğrencisinin akranları arasında kabul edilme olasılığını artıracaktır. Ayrıca, anne babanın ekip çalışmalarına katılması, çocukları hakkında verilen kararlara itiraz etme ya da bu kararları onaylamalarını kolaylaştıracaktır. Aslında, anne babanın yasal olarak böyle bir haklarının olmasına karşın, anne baba okulda çocuklarıyla ne gibi çalışmalar yapıldığını bilmedikleri zaman bu çalışmaları onaylama ya da onlara itiraz etme şansına sahip olamamaktadırlar.

Başarılı işbirliği çalışmaları, okuldaki uzmanlarla anne babaların mümkün olan en fazla oranda birlikte çalışmalarıyla gerçekleştirilebilir. Anne babanın işbirliği içinde olması, ayrıca, kaynaştırma öğrencisinin içinden geldiği kültürel özelliklerin de bilinmesi, alınacak kararların bu özelliklere uygun olmasını sağlaması açısından da önemlidir.

Öğretmenler

Günümüzde hala pek çok insan özel gereksinimleri olan öğrencilerin özel eğitim okullarında özel eğitim öğretmenleri tarafından eğitim alacaklarını düşünmektedirler. Oysaki ülkemizde hâlihazırda yürürlükte olan yasalar özel eğitim gerektiren bireylerin normal eğitim okullarında sınıf öğretmenleri tarafından normal gelişim gösteren akranlarıyla birlikte eğitim almaları gerektiği hükmünü getirmektedir. Dolayısıyla her bir sınıf öğretmeninin sınıfında kaynaştırma öğrencilerine hizmet götürmesi söz konusudur. O halde, işbirliği içinde çalışacak ekibin en önemli bireylerinden birisi öğretmenlerdir. Okullarda sadece sınıf öğretmenleri değil, matematik, fen bilgisi, dilbilgisi, ev ekonomisi, resim, müzik gibi pek çok farklı alanın öğretmenleri de bulunmaktadır. Her öğretmenin kendi alanının yanı sıra başka alanlar konusunda uzmanlıkları bulunmaktadır. Her bir öğretmenin sahip olduğu beceri ve yeterlilikler işbirliği içinde çalıştıklarında kaynaştırma öğrencisinin başarısını etkileyecek en önemli faktörler arasında yer almaktadır.

Destek Hizmet Sağlayanlar

Destek hizmet sağlayanlar, işbirliğinin önemli parçalarıdır. Çünkü bu uzmanlar yetersizliği olan öğrencilerin farklı gereksinimlerini karşılayacak hizmetleri sağlarlar. Destek hizmet sağlayan uzmanlar, ilk değerlendirmelerde, BEP toplantılarında, öğrencilerin ara değerlendirmelerinde, ailelerle gerçekleştirilen toplantılarda ve diğer çalışmalarda yer almalıdırlar. Bu şekilde destek hizmet sağlayan uzmanların kaynaştırma öğrencileriyle yaptıkları çalışmalar çevredekiler tarafından daha bilinir hale gelecek ve bu çalışmalar öğrencilerin günlük yaşantılarında da tekrarlanarak öğrendiklerinin kalıcı ve genellenebilir olması sağlanacaktır.

Öğretmen Yardımcıları

Öğretmen yardımcıları kaynaştırma öğrencilerinin gereksinim duyabilecekleri özel eğitim hizmetlerini sağlamak için önemli kaynaklardandır. Öğretmen yardımcıları, işbirliğinin de vazgeçilmez parçaları olmalıdırlar. Öğretmen yardımcıları, kaynaştırma ortamlarına yerleştirilen yetersizliği olan öğrencilere sınıf içinde destek sağlayarak kaynaştırma öğrencilerinin sınıfın bir parçası olmasını sağlarlar. Bu nedenle öğretmen yardımcılarının özel eğitimle ilgili yeterliklere sahip olmaları gerekmektedir. Ülkemizde kaynaştırma öğrencilerinin yerleştirildikleri sınıflarda ne kaynaştırma öğrencilerine ne de sınıf öğretmenlerine destek verilmemektedir. Devlet tarafından öğretmen yardımcıları için oluşturulacak kadrolar sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma uygulamaları sırasında işlerini çok kolaylaştırabilecektir. Öğretmen yardımcılarının kaynaştırma okullarındaki işbirliği sürecinde üstlenebilecekleri sorumluluklar arasında, yetersizliği olan ve olmayan öğrencilere öğretim yapmak, kaynaştırma öğrencisinin akranlarıyla arkadaşlık edebilmelerine yardımcı olmak ve akran desteği sağlayan akranlara yardımcı olmak sayılabilir.

Okul Yöneticileri

Okul yöneticileri kaynaştırmanın en önemli grup çalışanlarındandır. Okul yöneticileri, kaynaştırmanın başarıyla uygulanabilmesinde çok büyük bir güce sahiptir. Öğretmenlerin işbirliği yapabilmeleri için onların ders planlarını uygun şekilde ayarlama, öğretmenlerin ihtiyaç duydukları hizmet içi eğitimleri sağlama, okulda gerekli olan araç-gereci sağlama gibi sorumluluklar okul yönetiminin görevleri arasındadır. Bunların tamamı kaynaştırmanın başarıyla uygulanmasında büyük rol sahibidirler. Okul yöneticilerinin kaynaştırmaya ve kaynaştırma öğrencilerine karşı tutumları, sınıf öğretmenlerinin ve diğer okul personelinin tutumlarını etkilemektedir. Okul yöneticilerinin kaynaştırmaya ve kaynaştırma öğrencilerine karşı olumlu tutumlar içinde olmalarını sağlayacak hizmet içi eğitimlerin düzenlenmesi ve olumlu örneklerin aktarılması, okulda uygulanacak kaynaştırma uygulamasını olumlu yönde etkileyecektir.

Uzmanlar Arası İşbirliği

Etkili eğitim-öğretim sağlayan okulların ve başarılı kaynaştırmanın en önemli unsurlarından biri uzmanlar arası işbirliğidir. İyi planlanmış olmazsa işbirliğinin başarılı olmasından söz edilemez. İyi bir işbirliğinden söz edilmesi için ise, işbirliği yapan her bireyin ortak amaç doğrultusunda çalışıyor olması, iletişim becerilerinin etkili kullanılması ve tarafların ortak kararlar alarak uyguluyor olması gerekmektedir. Uzmanlar arasındaki işbirliğinin nasıl sağlanacağının okul içinde kararlaştırılması gerekmektedir. Hangi işbirliği modelinin uygulanacağına karar verilmeli ve model tüm uzmanlar tarafından benimsenerek uygulanmalıdır. Model seçilirken hangi modelin okul yapısına daha çok uyduğu, uzmanların daha verimli sonuçlar alabileceği ve sonuçta öğrencilerin başarısını artıracak modelin seçilmesi gerekmektedir. Başarılı kaynaştırma uygulamalarının gerçekleştirilebilmesi için kullanılabilecek modellerden bazıları, işbirliği modeli, işbirlikçi öğretim modeli, akran destekleme modeli, öğretmen yardımcıları modelleridir.

İşbirliği Modeli

İşbirliği modeli, normal sınıf öğretmenleriyle özel eğitim öğretmenlerinin birlikte çalışmalarını gerektiren bir modeldir. Bu modelde normal sınıf öğretmeni ile özel eğitim öğretmeni ve gerektiğinde diğer uzmanlar, sınıf içinde süregelen durumlarla ilgili öneriler üretirler ve bu önerileri sınıf öğretmeni sınıfında uygular. İşbirliğini sağlamanın sorumluluğu öğretmenlerden sadece birinde olabileceği gibi, modelde yer alan uzmanlar arasında paylaşılabilir de. İşbirliği modelini uygulamanın pek çok yararı söylenebilir. Bunlar:

1. Kaynaştırma ortamlarının başarısını garantilemek için süregelen bir programlama, planlama, değerlendirme ve uyarlama süreci devam etmektedir.

2. İşbirliği, normal sınıf öğretmenlerinin sınıftaki kaynaştırma öğrencisinin ve diğer öğrencilerin gereksinimlerini yeni ve ilgi çekici yollarla karşılamalarını sağlar.

3. İşbirliği, kendi alanlarında gerçek bir uzman olan farklı alanlardaki kişilerin birbirlerini kişisel ve profesyonel olarak desteklemelerini sağlar.

4. İşbirliği, modele dâhil olan tüm katılımcıların kişisel ve profesyonel olarak gelişmelerini sağlar.

5. Birbirleriyle işbirliği yaparak normal sınıf ve tüm uzmanlar öğrencilerin başarısını artırmak için daha fazla fikir üretebilirler.

İşbirliği modelinin etkili bir şekilde kullanılabilmesi için modele dâhil olan her bir katılımcının iyi iletişim becerilerine sahip olması gerekmektedir. Modele ne kadar çok kişi katılırsa, etkili iletişim becerilerinin önemi daha çok ortaya çıkmaktadır. İyi iletişim kurabilmek için öğretmenlerin ve uzmanların bir plan içerisinde çalışmaları gerekmektedir. Ancak ilköğretim okullarında öğretmenlerin genellikle planlama yapmak için bile bir araya gelebilecek zamanı bulmaları zor olmaktadır. Öğretmenlerin ve diğer uzmanların gerekli planlama zamanını okul dışında ya da dersler başlamadan önce bir şekilde ayarlayarak planlamayı gerçekleştirmeleri uygulamaya geçtiklerinde çok büyük kolaylıklar sağlayacaktır. Tabi bu planlama zamanının ayarlanmasında okul yönetiminin büyük etkisi olmaktadır. İşbirliği modelini uyguladığını bildiren öğretmenlerin ortak bir saatlerinin boşaltılarak planlama için kullanılmalarına fırsat sağlamak okul yönetiminin inisiyatifinde olan bir durumdur.

İşbirlikçi Öğretim Modeli

Kaynaştırma sınıflarındaki öğrencilere destek sağlamanın bir başka yolu da işbirlikçi öğretim modelidir. İşbirlikçi öğretim modelinde, kaynaştırma öğrencilerinin BEP' indeki hedeflere gerekli uyarlamalar sağlanarak ulaşması amaçlanmaktadır. İki ya da daha fazla öğretmenin ya da okuldaki diğer personelin işbirliği içinde ve düzenli olarak sınıftaki öğrencilerden sorumlu olmaları anlamına gelmektedir. Burada önemli bir nokta, sınıf öğretmeninin ekip çalışanlarını belirlerken, okuldaki personelin yeterlikleri ve uzmanlıklarını bilerek görev dağılımını ilgili kişilere yapmasıdır. Bu modelde, sınıf öğretmeninin program ve içerikle ilgili uzmanlığını, özel eğitim öğretmeninin çocuk gelişimi, özel eğitim ve davranış yönetimiyle ilgili uzmanlığını ve gerekli diğer personelin kendi alanlarındaki uzmanlıklarını sınıf içinde kaynaştırma öğrencisine destek olmak amacıyla kullanmaları söz konusudur. Ancak sınıf öğretmenleri bütün gün boyunca sınıflarını başka bir uzmanla paylaşmak istemeyebilirler.

Bu durumda öğretmenlere önerilen, sınıfın ders planını, diğer uzmanların günün sadece belli bir zamanında sınıfa gelecekleri şekilde hazırlamalarıdır. Örneğin, her günün ikinci sırasında diğer uzmanların da sınıfa katılabilecekleri şekilde plan hazırlamak öğretmenin işini kolaylaştıracaktır. İşbirliği içinde çalışan uzmanlar ne kadar iyi anlaşır ve çalışırlarsa, sınıftaki öğrencilerin başarılarının yüksek olma olasılığı da o derecede artmaktadır.

Akran Destekleme Modeli

Kaynaştırmanın başarıyla uygulanması için pek çok sayıda personele ihtiyaç vardır. Ancak her zaman bu kadar çok sayıda personeli bir arada bulmak mümkün olamayabilmektedir. Bu gibi durumlarda akran destekleme modeli çok işe yarar bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğrencilerin okulda öğrendiklerinin tümünü sadece öğretmenlerinden ya da diğer yetişkinlerden öğrenmedikleri, akranlarının davranışlarının da öğrenme üzerinde son derece etkili olduğu bilinmektedir. O halde, okullarda, özellikle de kaynaştırma sınıflarında akran destekleme modelinin uygulanması hem yetersizlikleri olan hem de olmayan öğrenciler için yarar sağlayabilmektedir. Akran desteğinin doğru olarak sağlanabilmesi için, destek sağlayacak akranların bu işi doğru bir şekilde uygulayabilmeleri için yetiştirilmeleri gerekmektedir. Daha sonra da uygulama sırasında öğretmenin sık sık kontrol ederek dönütler vermesi ve akran desteğinin doğru uygulanmasını sağlaması gerekmektedir. Öncelikle gönüllü olan öğrencilerin akran destekleme modelinde yer almaları öğretmenin ve kaynaştırma öğrencisinin yararına olacaktır. Daha sonraları diğer öğrencileri de bilgilendirerek ve cesaretlendirerek onların da bu modelde yer almalarını sağlamak, destek sağlayan öğrencilerin çok fazla yorulmalarını ya da sıkılmalarını engelleyecek ve öğrenciler arasındaki işbirliğini artıracaktır.

Öğretmen Yardımcıları

Yurt dışındaki uygulamalara bakıldığında, normal eğitim sınıflarına yerleştirilen kaynaştırma öğrencilerinin sınıf içine giren öğretmen yardımcıları tarafından tüm derslerde bire bir desteklendiği sıklıkla görülmektedir. Sınıf içinde kaynaştırma öğrencisini bire bir destekleyecek olan öğretmen yardımcılarının özel eğitim, özel eğitim gerektiren bireyler, özel eğitim yöntem ve teknikleri gibi konularda çok iyi yetişmiş olmaları gerekmektedir. Bu tür yardımcıların sınıf içinde olması öğretmenin işini kolaylaştıracağı gibi avantajlarının yanı sıra, kaynaştırma öğrencisinin bir kişiye bağımlılık geliştirmesi gibi dezavantajları da bulunmaktadır.

Kaynaştırma öğrencisinin kaynaştırma sınıfına yerleştirilmesindeki amaçlar göz önünde tutulduğunda, öğrencinin arkadaşlarıyla beraber zaman geçirmesi ve mümkün olan en üst düzeyde onlarla aynı ortamı ve şartları paylaşması gerekmektedir. Oysa sınıfta kaynaştırma öğrencisinin yanında devamlı bir yetişkin olduğunda, sınıftaki diğer öğrenciler kaynaştırma öğrencisine yeterince yaklaşamayacaklar ya da yaklaşmalarına gerek kalmayacaktır. Bu da kaynaştırmanın mantığına aykırı olduğundan çok dikkatli uygulanması gereken bir uygulama türüdür.