Nâbî, 17. yüzyıl Türk Edebiyatı'nın tanınmış şairlerinden biridir.

Hakimiz mevlididir hazret-i İbrahim'in

Nabiya rast makamında Ruhâviyiz biz

Yukarıdaki beyite bakarak şairin Urfa'da (o zamanlardaki adı Ruhâ) doğduğunu söleyebiliriz. Doğum yılı 1642 dir. Nâbî'nin asıl adı Yusuf'tur. Adının Yusuf olduğunu da şu beyitinden anlıyoruz:

Keminen Yusuf-ı Nabiyi ahbab ü ekarible

Şefaat ya Habiballah şefaat ya Resulallah.

Nâbî'nin Urfa'daki hayatı ve gençlik dönemi hakkında pek bilgi bulunmamaktadır. Bulunan az bilgi de, iyi bir eğitim aldığı ve Yusuf Kalfa adındaki bir şeyhin müridi olduğundan ibarettir. Yusuf Kalfa, Nâbî'nin şiir yeteneğini farketmiş ve sanatını ilerletmesi için onu İstanbul'a göndermiştir.

Nâbî'nin babasının adı Seyyid Mustafa'dır. Ve soyu Şeyh Ahmed-i Nakşibendi'ye kadar uzanır. Nâbî'nin İstanbul'a gelişi IV. Mehmet'in padişahlığı zamanlarına denk gelir. Nâbî İstanbul'a varır varmaz hemen önemli paşalara şiirler yazmış, yardım taleplerinde bulunmuştur. Hatta Musahib Paşa'ya yazdığı şu şiir şairin içinde bulunduğu ruh halini görmemizi sağlar:

Gurbet-i ihtiyar edip na-çar

Eyledim himmet ile terk-i diyar...

Böyle şiirlerle Muhasip Paşanın dikkatini çeken şair divan katipliğine kadar yükselir. Daha sonraları IV. Mehmed'in de dikkatini çeken şair sık sık padişahın huzuruna davet edilir hatta padişahın av gezmelerine iştirak eder. Devlet büyüklerinin takdirini iyice kazanan Nâbî, Kameniçe kalesinin fethi ile sonuçlanan Lehistan seferine de katılır. Fetih üzerine yazdığı;

Tarihini felekde melek yazdı Nabiya

Düşdü Kameniçe hısnına nur-ı Muhammedî

beyiti kale kapısına yazılmıştır.

Zaman içinde Muhasip Paşaya kethüda olan şair yaptığı hac yolculuğunu anlattığı Tuhfet'ül Harameyn adlı ünlü eserini bu sıralarda yazmıştır. Muhasip Paşanın kaptan-ı deryalığa atanması üzerine onunla beraber Mora'ya gitmiştir. Anlaşılacağı gibi şair Muhasip Paşadan çok yardım görmüştür ve ona çok bağlıdır. Bu bağlılığını;

Muhasip Mustafa Paşa'nın olsun devlet ü efzun

Ne gördükse onun lütfuyla gördük dar-ı dünyada.

beyitiyle ifade eder.

Daha sonra Muhasip Paşa vefat edince Nâbî İstanbul'da duramaz ve Haleb'e gider. Burada evlenip aile kurarak devletin yardımlarıyla rahat bir yaşam sürer. Şair bu dönemden sonra çok az şiir yazmıştır:. II. Mustafa'nın tahta çıkmasıyla ona bir kaside yazar ayrıca vezir olan dostlarının tebrik için şiirler yazar. Gerek bu durgunluğu, gerekse devletin yüksek makamlarındaki dostlarının azalması Nâbî'ye sıkıntılar yaşatır. Maaşı kesilir, devletin verdiği ev elinden alınır. Fakat daha sonra Baltacı Mehmed Paşanın yardımıyla maaşını ve evini geri alır. Ayrıca yine Baltacı sayesinde 20 yıl uzak kaldığı İstanbul'a geri döner. Nâbî'nin İstanbul'a dönüşü diğer şairler tarafından çok olumlu karşılanır. Bu durum Nâbî'nin o dönem diğer şairler tarafından otorite olarak kabul edildiğini, sevilip saygı duyulduğunu gösterir. Hatta Sabît'in:

"Geldi bir kadri büyük zat-ı mübarek mihman" sözlerinı içeren kasidede bu hayranlığın boyutlarını görebiliriz.

Şair geri kalan ömrünü İstanbul'da geçirmiş, burada yaşlanmış ve dönem şairlerinin eserlerinde anlattıklarına göre 1712 yılında vefat etmiştir.

Sanatı:

Nâbî, Hikemi tarzın öncüsüdür. Hikemi tarz, hakimene söyleyişe önem veren, öğüt ve bilgi vermeyi ilke edinen, amacı okuyucuyu aydınlatmak, okuyucuya yol göstermek şiir anlayışıdır. Edebiyatımızda bu tarz Nâbî ekolü olarak da geçer. Nâbî, eşya ve eşya ve varlığı sürekli hakimane bir üslupla inceler. Prof. Dr. Mine Mengi'ye göre; "Nâbî'nin ekol sahibi oluşu, onun düşünmeye ve düşündürmeye ağırlık veren sanat anlayışıyla ilgilidir. " Nâbî'nin bu hikemi tarz şiir anlayışının oluşmasında yaşadığı dönem koşullarının etkisi vardır. Abdülkadir Karahan bu konuyu şöyle açıklar:

"Denilebilir ki Nâbî, çağının huzursuzluk ve kararsızlıktan, hükümet yönetiminden başlayarak çeşitli meslek erbabı arasında yaygınlaşan zulüm, hile, yalan, rüşvet, mal ve menala aşırı rağbet, riyakarlık, her işe menfaate bağlılık gibi kötü huyların toplumu kemirmesi karşısında: fikir ve hikmetin gölgesinde rahat ve dağdağasız yaşamak iç arzusuyla dolu bir şahsiyettir. "

Nâbî, Türkçe Divanının önsüzünde şiirlerini henüz "tamamlanmamış" olarak belirtir. Bu durumu Nâbî'nin kendi el yazması orijinal Divan nüshasında görülür. O nüshaya baktığımızda şairin şiirleri üzerinde düzeltmeler, eklemeler yaptığını görürüz.

Nâbî şiirlerinde anlama çok önem verir. Onun şiirlerinde "mana" kelimesi sık sık geçer. Nâbî'ye göre; "şiirde ince manalar kullanılmalıdır. " Ona göre şiirdeki manalar işitilmemiş, söylenmemiş, taze olmalıdır.

Bazı gazellerinde sade dil taraftarı olduğunu açıklayan Nâbî'nin eserlerine genel olarak bakıldığında farklı farklı dil özellikleri görülür. Divanındaki gazel ve kasidelerinde yer yer sade dil görülse de, Nâbî'nin fazla kullanılmayan, işitilmeyen, sözlük sayfaları arasında unutulmuş, dolayısıyla sade olmayan kelimeler kullanma taraftarlığı birbiriyle çelişir ve genel olarak Nâbî "sade dil" anlayışını pek uygulayamamıştır. Fakat şu da unutulmamalıdır ki Nâbî, Türkçe'ye büyük bir hayranlık duyar. Şair uzun süre Halep'te yaşamasına ve Arapça'ya çok iyi hakim olmasına rağmen Türkçe'yi daima Arapça'dan üstün tutar.

Nâbî'nin şiirlerindeki bir başka önemli husus da, onun redifli gazelleridir. Nâbî, sıklıkla redifleri "gazel", "suhan", "mana", "zahir", "nazenin", "dil-nişin" redifli gazeller yazmıştır.

Eserleri:

Nâbî"nin 6 sı manzum (şiir), 4'ü mensur (nesir, düz yazı) olmak üzere toplam 10 eseri vardır.

Manzum Eserleri:

* Hayri-name (oğlu Hayri'ye yazdığı öğütler içeren eser)

* Tercüme-i Hadis-i Erbain (hadis tercümesi)

* Hayrabat (bir hikaye)

* Sûr-name (şehzade Mustafa ve Ahmed'in sünnetleri vesilesiyle yazılmış, onların sünnet törenini anlatır)

* Farsça Divan

* Türkçe Divan

Mensur Eserleri:

* Fetih-name-i Kamaniçe (Kamaniçe'nin fethini anlatır)

* Tuhfet'ül Harameyn (Hac yolculuğunu anlatır)

* Zeyl-i Siyer-i Veysi (Veysi'nin yarım kalmış siyerini tamamlamak için yazmıştır) (siyer: Hz. Muhammed'in hayatını anlatan eser)

* Münşeat (Nâbî'nin mektuplarından oluşur)

Son olarak Nâbî'nin bir kaç şiirini paylaşalım;

Birdevle içün çarha temennâdan usandık,

bir vasl içün ağyâra mudârâdan usandık!

Hicran çekerek zevk-i mülâkat-ı unuttuk,

mahmur olarak lezzet-i sahbadan usandık!

Düştük kat-ı çoktan heves-i devlete amma,

ol dâiye-i dağdağa fermâdan usandık!

Dil gamla dahi dest-ü giribandan usanmaz,

bir yâr içün ağyâr ile gavgadan usandık!

Nabi ile ol âfetin ahvâlini nakl et,

efsane-i Mecnûn ile Leylâdan usandık!

* * *

Bana devranın âzarı kemâzar olduğumdandır

Sipihrin vaz'-i mahemvarı hemvar olduğumdandır

Gubar âsâ beni böyle lekedhâr ettiği çerhın

Nigâh-i itibar-i yârde hâr olduğumdandır

Reh-i kûyünden özke rah görmez çeşnı-i hunpaşım

Dücar olmak o mest-i naze naçar olduğumdandır

Edüp küstahlık ol pence-i hurşide el sunmak

Meta'-i arzuye germbazar olduğumdandır

Benim asudebal-i kayd-i pervaz olduğum Nabî

Sikenc-i zülf-i dildare griftar olduğumdandır

* * *

Bu Giryeye

Bu giryeye ey dide-i pürnem ne verürler

Bu cusiş-i bîhudeye bilmem ne verürler

Eşgim kızıl oldukta o şuh etmedi rağbet

Ey ceşm nükudun olıcak kem ne verürler

Esbab-i huzuru giderüp sen ne kalursun

Bilmem bu girancalığa ey gam ne verürler

Bin raks edersen de yine def gibi cana

Tâ etmeyicek kametini ham ne verürler

Dil farz edelim layık-i ihsan imiş amma

Halî olıcak kise-i âlem ne verürler

Arz eyleme bîhude yere zahmını ey dil

Yok hokka-i eyyamda merhem ne verürler

Yok fethe medet niyyet ederlerse de Nabî

Gencine-i ikbal mutalsem ne verürler

* * *