Pistonlu pompaların etki şekli , akışkanın pompa silindirinde piston tarafından ileri doğru itilmesi şeklinde olur. Bu bakımdan pistonlu pompalar akışkanın basınçlandırılması veya kaldırılması şeklinde çalışmaktadırlar. Bu pompalar yatık veya dik olarak çalışmaktadırlar. Basit etkili pompalar ekseriya dalma pistonlu olarak imal edilirler. Piston silindiri içinde pompa pistonu ve sızdırmazlık elemanları ile birlikte sızdırmazlığı temin edilir ve piston bu sızdırmazlık elemanları içinde ileri geri harekette bulunur. Pompa üst tarafında basınç ventili, alt tarafında emme ventili bulunur. Bunun dışında basma tarafında basınç tarafında borusu, emme tarafında emme borusu bulunur. Emme tarafı sonunda kirlilikleri pompadan uzak tutacak bir emme kovanı veya örgülü bir sepet bulunur. Emme kovanından önce bir taban ventili, emme tahtının sürekli akışkan ile dolu tutulmasını temin eder.

Pistonlu pompalarda emme ve basmada kuvvet dağılımı çok değişkendir. Bu elverişsiz durumun önüne geçmek, kuvvetlerin daha iyi dağılımını temin etmek ve eşit hacim akımı temin etmek için iki, üç ve daha fazla piston yan yana konularak kranka gelen kuvvetler dengelenir, homojen bir dağılım sağlanmaya çalışılır. Bu şekilde çok silindirli pompalar, özellikle yüksek basınçlı pompalarda kullanılmaktadır.

Pompa ile bağlantısı arasında çok defa hava kazanı konularak pompanın ani basınç yükselmelerine veya dengesiz kuvvet dağılımına karşı sakin ve kusursuz çalışması sağlanmış olur.

Su akışkanın düzensizliği ve pistonun ileri geri hareketinin belirli ölçüde düzene kavuşması için de kademeli pompalar kullanılır.

Pistonlu pompalar, pistonun yarattığı basınçtan yararlanarak sıvılar üzerine basınç uygulayıp pompalanmasını sağlarlar. Pompa pistonunun boşalttığı hacmi büyütüp, küçültmesi ile basma işlemi gerçekleştirilmiş olur. Pistonun silindir hacmini boşaltması ile oluşan düşük basınç veya vakuma emme ventilinin açılması ile sıvı dolmaya başlar. Sıvının dolması pistonun emme periyodundaki ölü noktasına kadar devam eder. Pistonun geri dönüşünde küçülttüğü hacimde sıkışan sıvı etkisi ile açılan basma ventilinden akışkan basma tarafına doğru itilmeye başlar. Bu itme hareketi yine pistonun ölü noktasına kadar devam eder. Piston bu esnada tüm sürtünme ve karşı basınçları karşılar. Bundan sonra tekrar ikinci bir strok hareketi başlar. Şekilde bir basit etkili pistonlu pompa şematik prensip resmi görülmektedir.



V Teorik basma debisi,

A Piston yüzey alanı,

q Piston kolu kesit alanı,

s Piston stroku,

N Strok sayısı veya krank milinin dev/dak olarak dönme sayısıdır. Basit etkili pistonlu pompalarda her strokta eşit hacimde sıvı basılır ve her basma periyodunda aynı pompa gücü gerekmektedir.

Dönme sayısı n, piston stroku s'e bağlıdır. Artan piston stroku ile n dönme sayısı azalmalıdır. Burada s. n= 1....... 2 m/s civarında olup, pistonun doğrusal hareketinde büyük değerler almaz. Piston stroku ile dönme sayısı arasındaki sayısal bağıntı:

s m 1-0. 6-0. 4 > 0. 4

n d/sn 0. 7-1. 2 1. 7-4

d mm > 50 50-150 > 150

cm m/s 0. 2-0. 5 0. 5-0. 9 1-2