Mitoloji ilkel dönemdeki insanlarýn ve insanüstü varlýklarýn baþýndan geçen olaylarý masalsý bir þekilde incelenip anlatýlmasýdýr. Özellikle ilkel dönem insanlarýnýn doða olaylarýna, sosyal iliþkilerine ve dini inanýþlarýna olan bakýþ açýlarýný konu edinir. Mitoloji ayný zamanda efsane bilimi olarak da bilinmektedir.

Özellik olarak destanlara çok benzeseler de mitoloji ve destan ürünleri birbirinden farklýdýr. Destanlar temelde tarihi olaylardan yola çýkýlarak oluþturulmuþtur. Destanlardaki hayal ürünü ve olaðanüstü ögeler çýkartýldýðýnda ortada kalan kýsýmlar tarihi bir gerçekliði anlatýr. Ancak mitlerde gerçeklikten söz edilemez. Mitler tümüyle insanýn hayal ürünü oluþturduklarý hikayelerdir ve herhangi bir tarihi gerçekliði yansýtmazlar.

Mitolojik ögelerin oluþumunda eski dönemlerde insanlarýn yaþadýklarý doða olaylarýný olaðanüstü güçlere baðlamalarý ve bundan etkilenmeleri etkili olmuþtur. Bu güçleri çözemedikleri için hayal güçlerini kullanýp mitolojik ögeler üretirlerdi. Bu mitolojik ögeler oldukça deðiþik ve olaðanüstü özelliklerle ve görünümlerle tasvir edilirdi ki insanlar onlarý kahramanlarý olarak görürlerdi.

Türk mitolojisine baktýðýmýzda genel olarak destanlara konu olan belli baþlý bazý simgelerin mitoloji ögeleri olarak kullanýldýðýný görürüz. Bozkurt, Ay ve Yýldýz , Su , Iþýk , Ateþ ve Aðaç Türk mitolojisinde yer alan ögelerdir. Türk mitolojisinin en ilksel örneklerini Altay daðlarý bölgesinde bulmak mümkündür. Uzun süre bu coðrafyaya hakim olmalarý ayný zamanda de öncesinde bu bölgede yaþamýþ ýrklarýn yapýlarýndan da etkilenmeleri Türklerin bu bölgeyle alakalý deðiþik mitler oluþturmasýna yardýmcý olmuþtur. Sadece Türk mitolojisinde yer alan bir mit olamamakla birlikte Orta Asya ‘ dan toplanan bütün yaratýlýþ destanlarýna göre, yeryüzü baþlangýçta büyük bir okyanus ile kaplýydý.

Bunun örneðine bir Altay efsanesinde rastlanmaktadýr:

‘'Yerin yer olduðunda, sular yeri sarardý,

Ne gök, ne ay, ne güneþ, ne de bir dünya vardý.

Tanrý uçar dururdu, insan oðluysa tekti,

O'da uçar, uçardý, sanki Tanrýyla eþti.

Uçar, hep uçarlardý, yer yoktu konmazlardý,

Tanrý idiler çünkü, ondan yorulmazlardý.

Yoktu Tanrýnýn hiçbir, baþýnda düþüncesi,

Ýnsan oðlunun ise, durmadý hiç hilesi. ''

. . .

(Altay efsanesinden alýntýdýr)

Altay Türklerini burada adý geçen ve yaratýcý Tanrý olarak tasvir edilen Tanrýlarý ‘'Bay-Ülgen''dir. Kendisi yerle gök arasýnda yüce Tanrýnýn elçisi olarak bulunuyordu. Bu nedenle Büyük Tanrý dünyayý yaratmadan önce ‘'Bay-Ülgen''i bütün kutsal varlýðý ile sarmýþtý. Bu mitteki inanýþa göre O dünyayý üretmek için , Tanrý tarafýndan yeryüzüne gönderilmiþti. Bunun yanýnda yine Altay efsanelerine göre her ne kadar dünya yaratýldýðýnda her yer okyanus olarak düþünülse de insanoðlunun aslý su deðil topraktýr. Türk mitolojisinde insan kiþioðlu adýyla tasvir edilmiþtir. Türk mitlerine göre kiþioðlu kainatýn üç önemli varlýðýndan biriydi. Göktürk yazýtlarý þöyle diyordu: "Yukarýda gök, aþaðýda yer yaratýldýðýnda, ikisi arasýnda da kiþi oðlu yaratýlmýþ". Bundan da anlaþýlýyor ki, "Ýnsanoðlu", gök ile yer gibi, Tanrýnýn yarattýðý büyük varlýklardan biriydi.

Ayný zamanda Türk Destanlarý birçok mitolojik motive yer vermiþtir. Bunlarýn baþlýcalarý þunlardýr:

ÜLGEN: Destanlardaki inanýþa göre Kayrakan en büyük Tanrýdýr ; Ülgen, Kýzagan ve Mergen de bu Tanrýnýn oðullarýdýr. Ülgen'in yýldýzlarýn üzerinde yaþadýðý ve iyiliði temsil eden bir varlýk olduðu destanlarda kabul görmüþtür.

UMAY: Altaylýlara göre Umay hayvan yavrularýný ve çocuklarý koruyan diþi bir Tanrýdýr.

SUYLA: Yerde yaþadýðýna inanýlan bir ruhtur. Ýnsanlarý korumakla görevli olan bu varlýk gözleri otuz günlük mesafeden gören ve at gözlerine benzeyen gözlere sahip bir þekilde tasvir edilmiþtir. Suylanýn görevi insanlarýn hayatýnda oluþabilecek deðiþiklikleri haber vermektir. Yani kýsaca geleceði haber veren bir varlýk olarak tanýmlanmýþtýr.

IÞIK: Iþýk motifi destanlarda hayat verici bir özelliðe sahiptir. Ýnanýþa göre destanlarýn büyük kahramanlarýn annelik yapan kadýnlar ilahi bir ýþýktan doðmuþlardýr. Yeryüzünde iyilik yapan ruhlarda kuþ þeklini alarak nur alemine uçarlar.

RÜYA: Rüya destanlarda büyük bir yer tutmuþtur. Genellikle gelecekte oluþacak felaketler veya kazanýlacak baþarýlar düþ yoluyla önceden öðrenilir. Buna kadercilik anlayýþý demek de mümkündür.

AÄžAÇ: Ýnsanlýðýn yaradýlýþýnýn Türk düþüncesindeki tasvirine göre Tanrý, yeryüzündeki dokuz insan türünü önceden yarattýðý dokuz dallý aðacýn gölgesinde barýndýrmýþtýr.

AT: Türklerin o dönemde göçebe bir yaþam sürdüðü düþünülürse at destanlarda geniþ bir yer tutar. Bunun yanýnda at kahramanýn baþarýya ulaþmasýnda da önemli bir güçtür. Sahibini koruru ve ona yol gösterir.

KIRKLAR: Kýrk sayýsý sembolik bir önem taþýr. Oðuz Kaðan'ýn kýrk günde yürümeye baþlamasý, kýrk günde konuþmasý en sýk rastlanan örneðidir. Bununla birlikte kýrk koruyucu ve güç verici kutsiyete ulaþmýþ kiþileri simgler.

OK-YAY: Destanlarda maden isimlerine sýkça yer verilmesi Türklerin madenleri iþleme konusunda da usta olduðunu gösterir. Ok-Yay sembolü de savaþ aracý olmasý yanýnda Türk üstünlüðünü ifade etmede de kullanýlmýþtýr. Ok ve yay Türklerde hukuki bir sembol haline gelmiþtir.

MAÄžARA: Destanlarda bir sýðýnaðý ve anne karnýný sembolize eder.

YADA TAÞI: Bu taþ milli bütünlüðü, devletin ideallerini ve halkýn huzurunu temsil eder. Bu taþýn ülkeden çýkarýlmasýyla birlikte ülkede birliðin bozulacaðýna ve kýtlýðýn baþ göstereceðine inanýlýrdý.

Henüz kimse yorum yapmamýþ.

Bu sayfada yer alan bilgilerle ilgili sorularýnýzý sorabilir, eleþtiri ve önerilerde bulunabilirsiniz. Yeni bilgiler ekleyerek sayfanýn geliþmesine katkýda bulunabilirsiniz.

Adýnýz:
E-Mail:
Mesajýnýz:
Doðrulama: