Yaygın Adı: Balina köpek balıkları

Bilimsel Adı: Rhincodon typus

Familya: Rhincodontidae

Takım: Orectolobiformes

Boyutları: 12 m civarı, ancak 18 m kadar büyüyebilirler.

Fiziksel Özellikleri: Büyük balinası gövde, düz kafa, ucu kesik burun, mağaramsı bir ağız, küçük sayısız dişler, gri zemin üzerine açık renk benekler ve çizgiler (her bir balığın ayrı desenleri vardır), gövdenin altı beyaz, sırtında 3 belirgin çıkıntı vardır.

Yaşam Çizgisi: Çok az şey bilinir, dişiler yumurtalar çatlayana kadar onları içinde saklar. Sayısı 300’e varan embriyoların hepsi aynı gelişim safhasında olmayabilirler, kimisi neredeyse yumurtadan çıkacak kadar büyük kimisi de henüz döllenmiş embriyo safhasındadırlar, hepsi de tek bir dişinin karnında tutulurlar. Yeni doğan yavruların 71 cm kadar oldukları düşünülür.

Beslenme Tarzı: Planktonlar, küçük balıklar ve solungaç kapaklarından filtrelenebilecek büyüklükteki diğer küçük deniz canlılarından çok büyük miktarlarda yerler.

Yaşam Alanı: Hem okyanus sularında hem de iç sularda bulunur, yüzeyden 130 m derinliğe kadar olan bölgelerde yaşar.

Yeryüzünde Dağılımı: Tropikal ve sıcak sular: Pasifik Okyanusu, Atlantik ve Hint Okyanusu.

Popülasyon: Bilinmiyor.

Türün Durumu: IUCN tehlikelerde açık, CITES tarafından alınmamış Balina köpek balığı hayvanlar aleminin “nazik devi” dir. Yanına yaklaşılabilir ve agresif değildir, bu devasa filtreli beslenici, tüm yaşayan balıklar içinde en büyüğüdür.

Bazı tahminlere göre, balina köpek balığı 18 m’ye kadar büyüyebilir. Gerçi çoğu raporlar 12 m civarında olduklarını belirtse de, bu hala onları dünyadaki balıklar arasında en büyüğü yapar. En yakın rakibi büyük camgöz köpek balığı (Cetorhinus maximus) 10 m kadardır ancak maksimum 15, 2 m’ye kadar büyüyebilir.

Balina köpek balığı Rhincodontidae familyasına mensuptur ve Orectolobiformes (halı köpek balığı) Takımında yer alır. En yakın rakibi Büyük camgöz Cetorhinidae familyasında ve Lamniformes (uskumru köpek balığı) takımındadır.

Sakin Devler

Her ikisi de devasa boyutlarda ve hakiki köpek balıkları olsalar da köpek balıklarının ünlü “zalim” parçalayıcı imajına uymazlar. Onların yaklaşılabilir olmaları, özellikle son yıllarda, soylarının devamına ilişkin kaygıları arttıran en büyük etkenlerden birisidir. Buna bir de bu türün dünyanın belirli bölgelerinde grup halinde dolaşmaları sebebiyle çok sayıdaki iyi niyetli eko turistin, bilim adamlarının, koruyucuların erişmesi sağlanır ancak tabi ki iyi niyetli olmayanlar da açıktır.

Ticari Balıkçılık

Rapor edildiği kadarıyla sadece bir yılda 1000 kadar balina köpek balığı Hindistan’daki üç balıkçı kasabası balıkçıları tarafından avlanmıştır. Filipinler’de bu rakam daha da yüksek olabilir. Sadece Güney Bohol’da yer alan Jagna bölgesinde 1996 yılında 100 balina köpek balığı yakalanmıştır. Bir yıl sonra yakalanan miktar yarıya düşmüştür, bu da o bölgedeki köpek balığı popülasyonunun hızla düştüğünü gösterir. Bir önceki avlanma yeri Pamalikan Adaları Güney Bohol’dan 20 km aşağıdadır ve burada artık görünmezler.

Tahminlerin işaret ettiği kadarıyla bölgedeki köpek balığı ve köpek balığı ürünleri ticareti, 240 milyon dolar iken, global pazarın gerçek rakamlarının bunun üzerinde olduğuna inanılır. Filipinler’de balina köpek balığı eti geleneksel olarak önce şeritler halinde kesilir, güneşte kurutulur ve yerel pazarlarda dağıtılır. Ancak taze et talebi diğer ülkelerde özellikle Asya’da artınca avlanmalar da artmıştır.

1998 yılında balina köpek balığı avı Filipinler’de yasaklandı. Ne var ki o tarihten beri limanlarda ve havaalanlarında hatırı sayılır miktarlarda yakalanan köpek balığı eti, ne boyutlarda avlanıldığı bilinmese de hala yasak avlanmanın devam ettiğini göstermektedir.

Sayısız Sorular, Sınırlı Cevaplar

Yukarıdaki rakamlar sayısız endişeye ve soruya yol açar. Örneğin bu sorular şöyle olabilir. Bu düzeyde bir avlanmayla dünya balina köpek balığı nüfusu devam edebilir mi? Gerçekte daha başka gruplar da var mı yoksa sadece bir tane göçebe grup mu var? Eğer tek bir grup varsa yukarıda sözü edilen o üç balıkçı kasabasında kalanların çoğunun yol edilmiş olması söz konusu mudur ya da Bohol bölgesinde kalanlar son grup mudur? Hatta çok daha önemli soru köpek balığının biyolojisi ile ilgili olanlardır, mesela şimdiki dünya popülasyonun sayısı, çoğalma oranı, üreme yaşı, büyüme oranı ve ömürleri nelerdir?

Açıkça daha fazla bilgi sahibi olabilmek için acil harekete geçmeli ve bir taraftan da var olanları korumak için önlemler alınmalıdır. İstatistikler rakamlarının hala düşüşte olduğunu göstermektedir.