1866 yılında İstanbul Eyüp’te, halı tüccarlığı yapan Halil Efendi'’nin oğlu olarak dünyaya geldi. Yaşadığı mahalle mektebini bitirdi, daha sonra Fatih Askeri Rüştiyesi’ne başladı fakat o dönemlerde patlak veren 1993 Harbi dolayısıyla tüccar olan babasının işleri bozulduğundan dolayı, İstanbul’u terk ederek İzmir’e yerleşmek zorunda kaldılar. İzmir’e yerleştikten sonra öğrenimine İzmir Rüştiyesi’nde devam etti. Ardından İzmir’de yaşayan Katolik Rahiplerin çocukları için kurulan ve yatılı eğitim veren okula yerleşerek öğrenimine burada devam etmiştir. Bu okulda eğitimini sürdürürken Fransızca öğrenmiş ve oldukça geliştirmiştir.

Fransızca bilgisini geliştirmesinin ardından, önceleri çeviriler yapmaya başlamıştır. Daha sonraları kendi yazılarını da yazmaya başlayarak yazarlığa ilk adımları atmıştır. Öğrenci iken yapmış olduğu bu denemeler Halit Ziya Uşaklıgil’'in, Cumhuriyet Dönemi’'nin en büyük yazarlarından biri olarak anılmasının temelleri olarak gösterilebilir. Okul dönemlerinde yazdığı yazıları, önceleri okul çevresine daha sonra da, İzmir’de yayımlanmaya başlamıştır. Adının daha geniş çevrelerce duyulmaya başlaması yazmış olduğu yazıların, Hazine-i Evrak dergisinde yayımlanması ile gerçekleşmiştir. Almış olduğu eğitim, kendini geliştirmesi ve sürekli yeniliğe açık olması dolayısıyla, Türk nesir ustaları arasında özellikle de Servet-i Fünun edebiyatının en büyük ustalarından biri olarak kabul edilmektedir. Bir ara Osmanlı Bankası’nda da çalışmıştır. Okullarda Fransızca ve edebiyat öğretmenliği yapmıştır.

Halit Ziya, özellikle okul dönemlerinde yazmış olduğu yazıları genellikle takma isimler kullanarak yayımlamıştır. Son sınıfta okurken arkadaşları ile beraber, çeviri, şiir, hikâye, mensur şiir ve bilimsel yazılar yayımladıkları Nevruz isimli edebiyat dergisini çıkarmaya başladılar. Bu dergi sadece on baskı basılabilmiştir. Fransızcayı çok sevmesi ve Fransızcasının çok iyi olması dolayısıyla Garbdan Şarka Seyyale-i Edebiye (Fransa Edebiyatının Numune ve Tarihi) adlı kitabı yazarak basılmıştır. Bu kitabın en önemli yanı da Türkiye’de basılan ilk Fransız Edebiyatı kitabı olmasıdır.

Halit Ziya Uşaklıgil’in romanlarından bahsedecek olursak:

*Bir Ölünün Defteri,

*Ferdi ve Şürekâsı,

*Nemide,

*Sefile,

*Mavi ve Siyah,

*Aşk-ı Memnu,

*Kırık Hayatlar ve

*Nesl-i Ahir sayılabilir

Yazarın hikâyelerini de hatırlayalım:

*Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası,

*Nakıl,

*Bir Muhtıranın Son Yaprakları,

*Bu Muydu,

*Heyhat, Küçük Fıkralar,

*Bir Yazın Tarihi,

*Bir Şi’r-i Hayal,

*Bir Hikâye-i Sevda,

*Onu Beklerken,

*Solgun Demet,

*Sepette Bulunmuş,

*Aşka Dairdi,

*İzmir Hikâyesi

*Hepsinden Acı,

*Kar Yağarken,

*Kadın Pençesi,

*İhtiyar Dost,

Halit Ziya Uşaklıgil’in yazdığı oyunlardan da bahsedecek olursak:

Firuzan,

Kâbus,

Fare,

Hatıra yazıları:

Kırk Yıl,

Bir Acı Hikâye,

Saray ve Ötesi,

Halit Ziya Uşaklıgil’in birbirinden kıymetli eserlerinden en çok beğenileni filmi çekilen ve televizyon kanallarında da dizi olarak yayımlanan Aşk-ı Memnu’'dur.