Yerkabuğunun farklı derinliklerinde bulunan ve ekonomik değer taşıyan mineral bileşimlerine maden denir. Tektonik, volkanik ve metamorfik olaylar sonucunda kayaçların yapısındaki minerallerin etkilenmesiyle maden yatakları oluşumuna cevherleşme denir. Cevher (filiz) halinde yer altında bulunan madenler taş ve toprakla karışık olarak çıkarılır. Buna tuvönan cevher denir.

Madenler üç ana gruba ayrılır;

-    Cevherleşmeye uğrayan ve kayaçların bileşimlerinden ergitilerek ayrılanlara metalik maden (demir, bakır, krom, kurşun vb. ) denir.

-    Cevherleşmeye uğrayan minerallerin doğrudan maden olarak kullanılanlara ametal (mermer, kiltaşı, zımpara taşı vb. ) denir.

-    Yakılarak kullanılan enerji kaynağı durumundaki madenlerede (kömür, petrol vb. ) yakıt maden denir.

Bir maden yatağının işletilebilmesi bazı şartlara bağlıdır.

Bunların başlıcaları;

-    Yeraltında bulunan maden rezervinin (toplam miktarın) yeterli olması

-    Kayaç içindeki cevher oranının (tenor) yeterli olması

-    İşleme merkezi, kullanım alanları ve ana yollara yakın olması

-    Gerekli teknoloji ve sermayenin olması gerekir.

Türkiye maden çeşitliliği bakımından zengin olmasına rağmen madenler ülke geneline eşit dağılmadığı gibi bazı madenlerin hem rezervi hem de tenörü fazla olması nedeniyle işletilmesi ekonomik olmasına karşılık bazıları ekonomik değildir. Türkiye'deki madenlerin bulunup çıkarılması için 1935 yılında Maden Tetkik ve Arama Enstitütüsü (MTA) kurulmuştur.

Başlıca Madenlerimiz

Demir

Kullanım alanı oldukça geniş olan ve hemen her bölgemizde rezervi bulunan demir ülkemizdeki ağır sayaninin hammadesi durumundadır. Başlıca demir yataklarımız; Divriği, Kangal (Sivas), Hekimhan, Hasançelebi (Malatya), Hatay, Kahramanmaraş ve Balıkesir'de bulunur. Buralarda çıkarılan demir cevheri Karabük, Karadeniz Ereğlisi ve İskenderun'daki demir-çelik tesislerinde işlenir. Yıllık demir cevheri üretimimiz 4. 5 milyon ton civarındadır. Dünya'da en çok demir üreten ülkelerin başında Rusya, Çin ve ABD gelir.

Bakır

Bakırın kolay işlenmesi ve iletken bir metal olması nedeniyle kullanım alanı geniştir. Ülkemizde bakırın kullanımı çok eskilere dayanır. Örneğin 8-9 bin yıl öncesinde Çatalhöyük'te kapkacak yapımında bakır kullanılmıştır. Bakırın elektriği iyi iletmesi nedeniyle elektrik-elektronik sanayisinde, makine, mutfak ve süs eşyaları yapımı gibi alanlarda kullanılmaktadır. Yıllık bakır üretimimiz 3 milyon ton civarındadır. En önemli bakır yataklarımız Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Maden (Elazığ) ve Çayeli (Rize) dir. Murgul, Samsun, Maden ve Küre'de bakır işleme tesisleri bulunmaktadır.

Krom

Krom, demirin sertleşmesinde ve paslanmaz çelik elde edilmesinde kullanıldığı için demir-çelik sanayisinin önemli bir ham maddesidir. Paslanmaz çelik savaş sanayisinde, iş makineleri, gemi, uçak vb. araçların makine ve motorlarının yapımında kullanılır. Türkiye krom cevheri ihraç eden bir ülkedir. En önemli krom yatakları Guleman (Elazığ), Köyceğiz, Fethiye (Muğla), Orhaneli (Bursa), Pozantı (Adana), Kopdağı (Erzincan) da bulunur. Son yıllarda krom üretimi 1, 5 milyon tonu geçmiştir. Bunun bir kısmı Antalya ve Elazığ'da bulunan ferrokrom tesislerinde işlenirken bir kısmıda ihraç edilir.

Boksit

Boksit'in işlenmesiyle elde edilen alüminyumun kullanım alanı oldukça geniştir, inşaat, otomotiv, elektrik ve elektronik sektöründen mutfak malzemelerine ambalajlara kadar bir çok alanda kullanılmaktadır. Ülkemizdeki en önemli boksit yatakları Akseki (Antalya), Seydişehir (Konya), İslahiye (Gaziantep) ve Karaman'da bulunmaktadır. Bu yörelerden elde edilen boksit Seydişehir alüminyum tesislerinde işlenir.

Bor Mineralleri

Bor, boratlar ve bor bileşikleri olarak adlandırılan bor tuzundan elde edilir. Bor günümüzde ısıya dayanıklı cam gereçler, plastik elyaf ürünleri, fotoğrafçılık, ilaç, boya, çimento sanayisi, jet, roket yakıtlarında, uzay araçları yapımı ve nükleer reaktörlerde kullanılmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle bor stratejik bir madendir. Türkiye'de dünya bor rezervinin yaklaşık 3/4 ü bulunmaktadır. Başlıca bor yatakları Seyitgazi (Eskişehir), Emet (Kütahya), Bigadiç (Balıkesir), Mustafa Kemal Paşa (Bursa) da bulunmaktadır. Bor mineralleri Bandırma ve Kırka (Eskişehir) daki boraks ve borik asit fabrikalarında işlenmektedir.

Kükürt

Tarım alanlarının ilaçlanmasında, gübre ve sülfirik asit üretiminde kullanılmaktadır. En önemli kükürt yatağı olan Keçiborlu'daki (İsparta) işletmeler kapatıldığı için ihtiyacımız petrol rafineleri artıklarından ve ithalat yoluyla karşılanmaktadır.

Zımpara Taşı

Sert bir taş olduğu için yüzeylerin cilalanması, düzleştirilmesi ve parlatılmasında kullanılır. En zengin yataklar Muğla, Ay¬dın ve Denizli illerlndedir.

Tuz

Tuz, ülkemizde bol miktarda bulunur. Ülkemizdeki tuz üretimi denizlerden, göllerden ve kaya tuzu yataklarından elde edilir. Yıllık tuz üretimimiz 1. 750. 000 ton civarındadır. Üretilen tuzun yarıdan fazlası göllerden elde edilir. En önemli göl tuzu yatağımız Tuz Gölü'dür. Türkiye'de tüketilen sofralık tuzun çok büyük bölümü buradan sağlanır. Deniz tuzları içinde ise en önemlisi izmir Körfezi'nde bulunan Çamaltı tuzlasıdır. Kayatuzu yataklarımız Çankırı, Erzurum, Nevşehir, Yozgat ve Kars'ta yer almaktadır.

Mermer

Dünya'nın önemli mermer üreticilerinden olan Türkiye zengin mermer yataklarına sahiptir. Afyon, Denizli, Muğla, Bilecik ve Marmara Adası mermerin en çok çıkarıldığı yerlerdir.

Fosfat

Petro-kimya sanayi, gübre sanayi, çimento, cam ve seramik sanayi gibi bir çok alanda kullanılan fosfat, Mardin, Adıyaman, Bingöl ve Bitlis illerindeki yataklardan çıkarılır.

Manganez

Sert çelik yapımında kullanılan manganez Adana, Denizli, Kastamonu, Balıkesir ve Sivas illerindeki yataklardan çıkarılır.

Asbest

Çok yüksek sıcaklıklara ve ateşe dayanıklı olması nedeniyle itfaiyeci elbiseleri, otomobillerin fren balataları ve çatı malzemelerinde kullanılır. En önemli asbest yatakları Bursa, iskenderun, Erzincan ve İzmir'de bulunur.

Barit

Petrol, doğalgaz ve yeraltı suyu sondajlarında sondaj çamurunun hazırlanmasında, sportif eşyalarda (bovling, golf ve teniz topu) cam sanayinde, çeşitli boyaların yapımında ve radyasyon kalkanı olarak ve kavucuk yapımında kullanılmaktadır. Antalya (Alanya ve Gazipaşa), Kahramanmaraş (Elbistan), Muş ve Eskişehir yörelerinde çıkarılmaktadır.

Feldispat

Feldispat, cam, seramik, kaynak elektrotları ve boya sanayisinde kullanılmaktadır. Önemli feldispat yatakları Manisa (Demirci), Kütahya (Simav), Aydın (Çine) ve Muğla (Milas) yörelerinde yer alır.

Oltutaşı

Oltutaşı küçük süs eşyaları ve tespih yapılarında kullanılmaktadır. En önemli yataklar Erzurum (oltu) da yer almaktadır.

Lületaşı

Küçük süs eşyaları, takı ve pipo gibi eşyaların yapımında kullanılan lületaşı Eskişehir'de çıkarılmaktadır.