Bilgisayar kullanıcılarını kendi çapımda şöyle bir analiz ettim ve genel olarak üçe ayrıldıklarda karar kıldım. İlk sınıf kullanıcı tipi; bilgisayarlarını sadece iş için kullanıyor. Yani PC, evde değil genellikle ofis ortamında bulunmakta ve ona sadece sorun çıkarmadan çalışsın, iş görsün gözüyle bakılmakta. İkinci sınıf kullanıcı tipi; bol bol internette gezinen, arada tek tük need for speed veya fifa oynayan, bir miktar da ödevleri için kullanılan tipik giriş seviyesi bilgisayar kullanıcılarından oluşuyor. Üçüncü ve son sınıf kullanıcı tipi ise, bilgisayarı hayatının bir parçası olarak gören kişileri kapsıyor. Bu kişiler en yeni oyunları netten indirip deneyen, oyunu oynamayacak olsa da en iyi şekilde çalışması için optimize eden ve grafiklerine bakıp kapatan; çoğunlukla da bir daha o oyunun yüzüne bakmayan, en yeni filmleri yine netten indirip izleyen, forumlar, bloglar ve bilimum sosyal ağlar ve siteler üzerinde takılan, kısacası bilgisayarına her daim gözü gibi bakan kullanıcılardır. İşte bu kullanıcılar, içlerindeki mükemmeli arayış ve donanım ürünlerine bilimum para bayılış içgüdülerinin eşliğinde insanoğlunun doyumsuz bir varlık olduğunu hatırlamalarıyla, hız aşırtma işine soyunmuşlardır. Hız aşırtma yapan kişiler de kendi içlerinde ikiye ayrılır, ilk sınıf; overclock işleriyle hobi olarak uğraşmaya başlayan, sonradan kendini kaptırarak ciddi miktarlarda paralar harcayıp artk tüm saatlerini bu iş için ayıran kişilerden oluşur. Bu kişiler yeni bir oc donanımı çıktığında yanıp tutuşur ve bin dolar da olsa gider onu daha ülkemize gelmeden yurtdışından sipariş verir. Sonra onu limitlerine kadar deneyerek inanılmaz bir heyecan ve haz duyar. Bu onu başka bir oc delisi donanım çıkana kadar idare eder. İkinci sınıf ise, sadece bilgisayarını en düşük maliyetle en hızlı kullanmayı hedefler ve işine yarayacak en hızlı bilgisayarı elde etmenin arzusuyla temkinli overclock yapan kişilerden oluşur. Bu ikinci sınıf bence normal bir ev PC kullanıcısının olması gereken türdür fakat hız aşırtmanın asıl olarak birinci sınıf kullanıcıların yaptıklarıyla anlam kazandığını da belirtmeliyim. Artık geyiği kesip overclock nedir ne değildir, anlatıma geçebilirim.

Overclock (oc) Nedir?

Hız aşırtma, bir bilgisayar donanımının üretici firmanın belirlediği fabrika çıkış değerlerinden daha yüksek hızlarda çalışmasına zorlanması ve o hızlarda stabil şekilde çalışması işlemine verilen isimdir.

Yazının ilerleyen kısımlarında geçecek olup, bilinmesi gereken terimleri sıralayalım;

BIOS: Bilgisayar donanımı üzerinde izin verilen birçok ayarların yapılabildiği işletim sisteminden tamamen bağımsız olan silinemez ve olmazsa olmaz bir programcıkdır. Award ve Ami Bios olarak iki çeşittir. Markalı hazır PC'ler genellikle sadece kullanılmasını istedikleri özelliklerin yer aldığı Ami bios'ları kullanırlar. Award bios ise, alınan neredeyse bütün OEM anakartlarda standart olarak yüklü gelen bios türüdür. Overclock işlemleri genellikle bios üzerinden yapılmaktadır.

CPU: Central Processing Unit sözcüklerinin kısaltılmış halidir. Bilgisayarın merkezi işlem birimi olan işlemcisidir.

FSB: Front Side Bus sözcüklerinin kısaltılmışıdır. Anakartın kuzey köprüsünün veriyolu hızıdır ve işlemci çarpanıyla beraber işlemcinin hızının belirlenmesindeki ana faktörlerin başında gelir. FSB frekansı arttırıldığında sistem hız aşırtılmış olur.

Clock Ratio: İşlemcinin sahip olduğu çarpan değeridir. 4x, 5x, 6x, 6. 5x, 7x . . . gibi artarak giden bu değerler desktop işlemcilerde standart olarak kitli halde gelir. Fakat işlemcilerin extreme edition olarak adlandırılan versiyonlarında açık bırakılır, bu sayede daha esnek hız aşırtma koşullarının sağlanması mümkün hale gelir. İşlemcilerin çarpan kilidi açık versiyonları daha yüksek fiyatlardan satılmaktadır.

FPS: Frame Per Second sözcüklerinin kısaltılmış halidir. Oyunlarda 1 saniye içerisinde ekranda görüntğlenebilen maksimum kare sayısı şeklinde tarif edilebilir. Konu hakkında detaylı bilgi.

Vcore: İşlemcinin çalışması için gereken voltaj değeridir.

Vdimm: Sistem belleğinin yani RAM'ın çalışması için gereken voltaj değeridir.

GPU: Graphics Processing Unit sözcüklerinin kısaltılmışıdır. Ekran kartının işlemcisi anlamına gelir.

CPU Die: Soğutucunun takıldığı işlemcinin tam ortasındaki çekirdek kısmıdır. Hız aşırtmada soğutma asıl olarak bu noktaya yapılmalıdır.

Burn In: Yeni işlemcilerin uzun süre tam yük altında bırakılarak açılmasını sağlama işlemidir. Bunu yeni otomobillerin devirli kullanılarak motorunun açılmasına benzetebiliriz.  

Throttle: İşlemcinin aşırı yük altında otomatik olarak hızını düşürerek zarar görmesini engellemesi işlemidir. Bu özellik işlemcilerin yanmasını engellemek için artık tüm işlemcilerde donanımsal olarak entegre edilmektedir.

Cold Bug: İşlemcinin belli bir sıcaklık değerinin altında çalışamamasıdır. Bu işlemci üretiminden kaynaklanan bir donanımsal sorundur. Bazı yüksek performans işlemcilerinde LN2 soğutması ile -60 derecenin altına inildiğinde görülmeye başlanır. Oveclock yapanlar için çok sıkıntı verici bir sorundur.

Cold Boot: RAM'ların fazla voltajdan zarar görmesi nedeniyle ekrana görüntü gelmemesi ve PC'nin yeniden başlayamaması durumudur.

Latency(Timing): RAM'ların sahip olduğu gecikme zamanlaması değerleridir. Örnek: 2-2-3-5 1T

Downclock: Hız Azaltma işlemidir. Donanımı standart çalışma frekansının altında çalıştırmaktır.

North Bridge: Bilgisayarın işlemci ve RAM'ının haberleşmesini ve iletimini sağlayan en önemli çiptir. Kuzey köprüsü olarak bilinir. Kendine ait çalışma frekansı ve voltajı bulunur. Overclock edilebilir.

South Bridge: Bilgisayarın nispeten daha önemsiz olan yan donanımlarıyla haberleşmesini sağlayan çiptir.

System Bus: İşlemci ile çevre birimlerin haberleşme hızıdır. Performansa doğrudan etkisi azdır.

PCI: Ses kartı, ethernet kartı, SCSI kontrolcüsü gibi kartların bağlandığı anakartın üzerindeki uzun beyaz giriştir. PCI-X olarak adlandırılan ve 8X - 16X veriyolu hızına sahip versiyonu ise, ekran kartı ve SSD sürücüler gibi yüksek bant genişliğine ihtiyaç duyan donanımların bağlanması için kullanılır. Eskiden bu iş için AGP slotu kullanılırdı.

Benchmark: Performans testi anlamına gelir. Örneğin benchmark yazılımlarıyla, oc öncesi ve sonrasındaki değerler karşılaştırılarak sistemin performans artışı hakkında net bir fikir sahibi olunabilmektedir.

LN2: Liquid Nitrogen(N2) kelimelerinden gelmiştir. Buharlaşma ısısı -196 derece olan sıvı azottur. Hız aşırtmada kullanılan soğutma olayda son noktadır. Son derece tehlikeli bir sıvı olup, dokunduğu herşeyle reaksiyona girerek buz haline çevirmektedir.

PSU: Power Supply Unit sözcüklerinin kısaltmasıdır. Bilgisayarın güç kaynağına verilen isimdir. Bilgisayara elektrikler kesildiğinde de güç sağlayan UPS'le karıştırılmamalıdır. Şayet her iksi de güç kaynağı olarak tarif edilmektedir.

Termal Macun: Termal macun olarak da bilinen metal katkılı yarı akışkan bir maddedir. Isı iletim katsayısı yüksek olduğundan işlemci ile soğutucu plaka arasına sürülürerek, soğutmanın en iyi şekilde yapılması sağlanır.

Uzay Montaj: PC kasası kullanılmadan anakart, ekran kartı, fanlar ve sabit diskler gibi parçaların açıkta monte edilerek kullanılmasıdır. Soğutmanın en iyi olması ve anında müdahale edilebilmesi açısından hız aşırtma işlemlerinde sistem genellikle bu şekilde kullanılır.

Hız aşırtma yapabilmek için öncelikle BIOS'u tanımak gerekir. Her ne kadar günümüzde windows altından da birtakım hız aşırtma işlemleri mümkün olsa da, işlemci ve RAM hızlandırması için halen en çok kullanılan kısım BIOS'tur.

Yukarıda standart bir Award BIOS ekranını görmektesiniz. PC başlatılırken genellikle delete tuşuna basılarak ulaşılan bu ekrandan overclock için gerekli tüm ayarlara ulaşılabilmektedir. Yıllarca BIOS'a girmek bir öcü gibi gösterilmiş olsa da, korkulacak hiçbir şey yoktur. :)

Hız Aşırtma Nasıl Yapılır?

İlk başta overclock için gerekli olan şartlar oluşturulur. Birinci şart; odanın içi yeterince serin olmalı ve kasa içi hava sirkülasyonunun iyi sağlanmış olması gerekir. Eğer normal frekansında bile çalışırken fanı maksimuma dayanmış bir sistem sözkonu ise, 100 mhz bile oc olması beklenmemelidir. Eğer tozlanmış bir fan söz konusu ise, soğutucu plaka ve fan sökülüp iyice temizlenmeli ardından termal macun çok ince bir tabaka halinde işlemci üzerine tekrar sürülerek monte edilmelidir. Overclock esnasında kasa kapağının açık olması veya parçaların uzay montaj olarak kullanılması faydalıdır. Bu koşullar sağlandıktan ve işlemcinin iyi soğutulduğundan emin olduktan sonra hız aşırtma işlemine geçilebilir.

İlk olarak elimizde çarpanı kitli 2 Ghz'lik bir işlemci var diyelim. Bu örnek işlemcinin Vcore değeri 1. 5 volt, FSB'si 200 mhz ve çarpanı 10x olsun. RAM'larımızın ise, çalışma frekansı 400 mhz, voltajı 2. 5 V ve timing değerleri 3-3-3-8 olsun. System Bus hızı da 2000 mhz olsun.

Şimdi bu bileşenlerine sahip bir sistemi nasıl overclock edeceğimizi sırasıyla görelim:

1. BIOS'tan RAM ayarlarına girilerek 400 mhz olan çalışma hızı 250 mhz seviyesine kadar düşürülür. Burada tam 250 mhz gibi değerler bulunmayabilir, o nedenle misal 266 mhz değeri de uygundur. Ama genel olarak en az %40 oranında bir downclock yapılması gerekir. Bunun amacı işlemcinin maksimum çalışma hızını tespit etmektir. CPU'yu overclock etmek için FSB hızı arttırılırken RAM frekansı da yükseldiğinden bir değerden sonra RAM'lar yüzünden sistem açılmaz hale gelecektir. RAM'ları baştan yavaşlatıyoruz ki işlemciyi oc ederken bu sınıra takılmayalım. Bir diğer ayar da system bus hızı, bu değer de FSB artışıyla doğrudan bağlantılı olarak yükselen kuzey köprüsü hızıdır. Örneğimizde 2000 mhz olarak verdiğimiz bu değeri sadece çarpanını düşürerek azaltabiliriz. FSB hızı 200mhz olduğuna göre çarpanlar 1x, 2x, 3x, 4x ve 5x olarak yer alır. Biz bunu 3x'e getirdiğimizde system bus 1200 mhz'de çalışacak dolayısıyla işlemciyi sınırlamayacaktır. Hız aşırtma bittikten sonra bunu FSB'ye uygun bir değere getirmek gerekir. Örneğin 300 mhz FSB'ye kdar çıkılmışsa 4x çarpanı seçilerek kuzey köprüsünün 2400 mhz'de çalışması sağlanabilir. Fakat bu durumda ufak bir voltaj artımı gerekebilir. Standart olarak 1. 5 volt ile çalışan bir kuzey köprüsünü 1. 6 volta getirmekte bir sakınca yoktur. Fakat bunun performansa pek bir etkisi olmadığını düşünerek normal hızlarında yani 2000 mhz seviyesinde de çalışması tercih edilebilir.

2. Vcore değerini eğer auto'da ise, 1. 5 volta alırız. Ardından FSB hızını 10 mhz'lik ufak miktarlarda artırırken(210, 220, 230, 240... ) her seferinde sistemi yeniden başlatıp, Windows tam açılana kadar bekleriz. Bu şekilde 4 kez restart edilip toplamda 40 mhz'lik artış yaptık diyelim. Bu basit bir hesapla: 40×10=400 mhz artışa yani toplamda 400+2000=2400 mhz'ye hız aşırtılmış bir işlemci anlamına geliyor. Beşinci denemede FSB'yi bir 10 mhz daha arttırınca Windows'un bu sefer sorunsuz başlayamadığını gördük(muhtemelen mavi ekran hatası aldık ve sistem kitlendi). Bu, işlemci voltajının yetersiz kaldığının habercisidir. Artık işlemcinin hiç ekstra voltaj vermeden 400 mhz'lik bir artışa imkan sağladığını öğrenmiş olduk. BIOS'ta Vcore olarak belirtilen 1. 5 voltluk değeri 1. 6 volt olacak şekilde arttırırız. Bunu yaparken dikkatli olmak gerekir, öyle ki hava soğutma ile işlemcinin standart voltajının en fazla %10'u kadar artış yapılması güvenlidir. Bundan sonrası soğutucunun ve PSU'nun kalitesine bağlıdır. Çünkü günümüzde kullanılan işlemcileri eskisi gibi FSB hızını veya çarpan değerini arttırarak yakamazsınız, çünkü işlemci zorlandığı anlarda throttle yaparak kendini koruyacaktır. Bu da yetmedi tümden sistemi kapatıp soğumasını sağlayacaktır. Fakat voltaj değişiminde bir koruma mekanizması yoktur ve siz yüksek bir voltaj verdiğinizde işlemci doğrudan kızararak kullanılmaz hale gelebilir. 1. 5 standart voltajı olan işlemci için 1. 65 volta kadar artış güvenlidir fakat ben 1. 6 voltu kendi hız aşırtmam için üst limit olarak belirledim.

3. FSB ayarlarına gelinerek windows'un başlatılamadığı 50 mhz ayarı tekrar girilir. Bu sefer sistemin sorunsuzca açıldığını görürüz. Aynı şekilde 10 mhz'lik artışlarla devam edilerek işlemci limitine ulaşılır. Diyelim 90 mhz FSB'de artık sistem açılmıyor. İşte CPU'nun hava soğutmayla gidebildiği malsimum hız 80 mhz artışla: 80×10=800, 800+2000=2800 mhz'lik çalışma frekansıdır diyebiliriz.

4. İşlemcinin maksimum çalışma frekansını gördükten sonra ramların voltajını bir miktar arttırarak hızını kademe kademe yükseltiriz. Standart olarak 2. 5 voltta çalışan ramlar çoğunlukla 2. 8 volta kadar sorunsuz ve güvenli şekilde çıkabilmekteler. Fakat ramlarda voltaj arttırımına gidilirken bu işlemin basamak basamak yani 2. 6, 2. 7, 2. 8 gibi denenerek yapılmasını tavsiye ederim. Birden verilen yüksek voltaj değerleri sistemde cold boot sorunlarına yol açarak, ramların zarar görmesine neden olabilir. Ramları da işlemciye benzer şekilde basamak basamak hızlandırarak çalışabildikleri maksimum hızı tespit ederiz. Diyelim ramlar da 500mhz'de sorunsuz çalışmakta, zaten FSB gibi geniş bir seçenek sunmadıklarından en fazla iki-üç basamakta maksimum değere ulaşılır. Ramlar DDR olduğundan, buradaki değerin ikiyle çarpılması gerekir. Yani ayarlarda 400 mhz olarak gözüken bir ram normalde 800 mhz'de çalışmaktadır.

5. Son olarak 3-3-3-8 olan RAM timing'leri denenerek 2-2-2-5 değerine ulaşılmaya çalışılır. Timing'ler ne kadar düşükse RAM'lar o kadar erken cevap verir dolayısıyla daha hızlı çalışır. Fakat bu değerlerden ilki yani CAS Latency olarak bilinen 2 değeri RAM'ı en fazla zorlayan ayardır. Bunu icabında 3 olarak bırakıp, diğer ayarlarda iyileştirme yapabilirsiniz. Zaten 400'den 500 mhz'ye oc olmuş bir RAM bu ayarlarda bir değişikliğe muhtemelen izin vermeyecektir. Sistemin RAM'lar yüzünden açılamadığı durumlarda, eğer BIOS'un otomatik ayar geri yükleme fonksiyonu yoksa award bios'un özelliği olan klavyedeki INSERT tuşuna basılı tutularak da bir önceki düzgün ayarlarda sistemin başlatılması sağlanabilir. Birçok yeni BIOS'ta ise bu otomatik olarak ayarlanmıştır ve sistem çakıldığında kendiliğinden önceki ayarlar korunarak sistem yeniden başlatılmaktadır.

6. BIOS'taki bütün değerleri düzgün şekilde ayarladıktan sonra, sıra geldi son basamak olan stabilite testine. Sistemin bu frekanslarda stabil olup olmadığını benchmark adı verilen birtakım testler yaparak tespit ediyoruz. Ben bunun için Futuremark firmasının ücretsiz olarak download edilebilen 3DMark06 yazılımını öneriyorum. Bu test hem işlemci-ram, hem de ekran kartı overclock işlemleri için güzel bir test aracıdır. Eğer bu program üç kez ard arda sorunsuz olarak benchmark işlemini tamamlayıp skor verirse, sistem stabildir diyebiliriz. Bundan sonra ise sistem hep o ayarlarda verdiğimiz örnekteki yaklaşık %40 oranında hızlandırılmış şekilde çalışacaktır. Tabi bu işlem sonucunda parçaların toplam ömründe bir kısalma olacaktır, fakat çok uzun ömre sahip parçalar olduğundan bu pek önemsenecek bir şey de değildir. Ama üretici firmalar yine de işlemcileri en uzun süre sorunsuz çalışacakları hızlarda etiketleyip piyasaya sürerler. Buna bir istisna olarak bazı ekran kartı üreticileri GPU'ları fabrika çıkışlı olarak hız aşırtılmış değerlerde piyasaya sürerler. Bu özellikle sık ekran kartı değiştiren ve en yüksek performansı arayan kullanıcı kitlesi hedeflenerek yapılmış bir işlemdir. Bu ekran kartlarının 3 sene kullanımdan sonra arıza verme ihtimali oldukça yüksektir. İki sene garantisi olan bu ürünler için pek iç açıcı bir şey değil fakat piyasadaki rekabet şartları firmaları biraz da buna zorluyor.

** Not: Yeni bir işlemciyi standart değerlerinde 24 saat kadar sürekli tam yük altında çalıştırmak, daha verimli oc yapmayı yani daha yüksek FSB değerlerine ulaşmayı mümkün kılabilir. Buna "Burn In" işlemi denilir.

Hız aşırtma yaparken sisteminizde kaliteli ve güçlü bir PSU bulunmasına dikkat edin. Çünkü oc yapılan parçalar normalde harcadığından iki kata kadar daha fazla güç çekebilirler. Bu da PSU'ya binecek ciddi bir ekstra yük anlamına geliyor. Hız aşırtma yapayım derken güç kaynağını yakmak, donanımınıza büyük zarar verebilir ve şunu unutmamak gerekir ki; "PSU hiçbir zaman tek başına gitmez, yanında birkaç donanımı da götürür. " İşin şakası tabi bu. . . :)

Hız aşırtmada elinizi korkak alıştırın yani sabırsızlık yapmadan yavaş yavaş hızı arttırın fakat ilerlemekten ise asla çekinmeyin-korkmayın. En iyi overclocker'lar her zaman en cesur olanlardır ve bu cesaretin verdiği heyecan-haz apayrıdır. Bu işlere ufaktan başlayıp neticelerini almaya başlayınca birden kendinizi bu dünyanın içerisinde bulabilirsiniz. Özellikle Japonya'da overclock popüler bir hobi haline gelmiş durumda ve tüm dünyada firmaların soğutma ürünlerine verdiği önemle de bunun ayrı bir pazar haline geldiğini yavaş yavaş görmekteyiz.

Ekran Kartına Nasıl Hız Aşırtma Yapılır?

Kısaca bundan da bahsetmek gerekirse; ekran kartları GPU ve RAM hızları değiştirilerek oc edilmektedir. RAM hızı performansta ufak değişiklikler yaparken, GPU hızı performansı doğrudan etkilemektedir. Ekran kartının özelliklerinden veya Rivatuner, ATI Tool gibi yazılımlar aracılığıyla bu hızları Windows altından kolayca değiştirebilirsiniz. Yaptığınız değişiklik anında uygulanacak olup, bir oyuna girerek hemen deneyebilirsiniz.

GPU'yu 5 mhz'lik adımlarla, RAM'ı ise 10 mhz'lik adımlarla yavaş yavaş arttırarak her seferinde bir müddet oyun oynayıp veya bir ekran kartı benchmark yazılımı çalıştırıp sorun çıkarıp çıkarmadığını test etmelisiniz. Bu şekilde birkaç basamaktan sonra ekran kartı limitini bulmuş olursunuz. Rivatuner ve ATı Tool yazılımları ile bazı ekran kartlarında voltaj mod yapmadan da voltaj ayarlamaları yapabilirsiniz. Tercihen iyi bir ekran kartı soğutucu ile CPU'lardakine benzer ufak voltaj artımlarıyla, GPU'yu daha yüksek hızlarda stabil olarak çalıştırabilirsiniz.

Karşılaşılan Hatalar ve Nedenleri:

Mavi Ekran: RAM frekansı veya timing değerinin fazla arttırılması

Restart: İşlemci FSB'sinin fazla arttırılması, PSU'ya aşırı yük binmesi, RAM frekansı veya timing değerinin fazla arttırılması

Kitlenme: İşlemci FSB'sinin fazla arttırılması, işlemci ısısının aşırı yükselmesi, RAM frekansı veya timing değerinin fazla arttırılması

Sistemin Kapanması: İşlemci ısısının aşırı yükselmesi, PSU'ya aşırı yük binmesi

Ekranda Garip Üçgenler Belirerek Görüntünün Birbirine Girmesi: Ekran kartı GPU'sunun fazla hız aşırtılması, voltaj-güç eksikliği

Ekranda Yeşil, Sarı, Kırmızı Renklerde Noktacıklar Belirmesi: Ekran kartı RAM'larının fazla hız aşırtılması, voltaj-güç eksikliği

Windows'ta Değilken Bile Ekranda Yukarıdan Aşağı İnen Düz Çizgiler Çıkması veya Hiç Sinyal Gelmemesi: Ekran kartı GPU'sunun veya RAM'ının yanmış olması

LN2 Overclock İşlemi, -145C: