Yaşadığımız toplumda kişiler yaşadıkları şehrin isminin nereden geldiğini ve de anlamını oldukça merak etmektedir. Yaşanılan şehrin dışında çoğu kişi, diğer şehir isimlerinin de kökenlerinin ne olduğunu merak ederler. Bu anlamda, aşağıda verilen bilgiler çeşitli rivayetlere, inanışlara, efsanelere, söylentilere ve de varsayımlara göre şekillenmiştir.

Bunun yanı sıra, kökeninin ve anlamının ne olduğu kesinleşen şehirler de burada tam olarak verilmiştir. Fakat çoğu şehrin ismi hakkında kesin bir bilgi olmadığı için bilgiler söylenti, efsane, inanış, varsayım ve de rivayetlere göre verilmiştir.

*Adana: Bilgiler kesin olmamakla birlikte, Bizans kaynaklarına göre bu şehri Uranus’un oğulları Saros ve Adanos ele geçirmişlerdir. Ele geçirmek içinse Tarsus’la savaşmışlardır. Adanos şehre ismini verirken, Saros ise bugünkü Seyhan’a ismini vermiştir.

*Adıyaman: Bu şehir çok eski zamanlarda Perre ismiyle anılmaktaydı. Daha sonraki dönemlerde bu bölgeye Emeviler tarafından bir kale yaptırıldı. Bu kale ile birlikte şehir Hısn Mansur yani Mansur’un Kalesi adıyla anılmaya başlanmıştır. Bu kent, 1. Selim zamanında ele geçirildikten sonra Adıyaman ismini almıştır.

*Afyonkarahisar: Bilindiği üzere Afyon türlülerinde çok sık bir biçimde Hisar kelimesi geçmektedir. Bu kelimenin türkülerde geçmesinin ise bir nedeni bulunur. Hisar kelimesi, kuşatma anlamına gelmektedir ve önceleri Akroenos adıyla anılan şehir Selçuklular zamanında çok uzun süren bir kuşatma sonucunda ele geçirilmiştir. Bu uzun kuşatma acılara neden olmuş ve bu nedenle Karahisar denilmiş. Ardından bu şehirde afyon yetiştirilmeye başlanmasıyla şehir Afyonkarahisar ismiyle anılmaya başlanmıştır.

*Ağrı: Bu şehir ismini Arafat dağından almaktadır. Hristiyan kaynaklarına göre Nuh’un gemisi Arafat dağına konmuştur. Arafat ismi önce aran sonra ise Ağrı olarak değiştirilmiştir.

*Aksaray: Selçuklu Sultanı İzzettin Kılıçlararslan bu şehre çok sayıda yapı yaptırmıştır. Şehir ise ismini, şehirde yaptırılmış olan büyük ve beyaz bir saraydan almıştır.

*Amasya: Bu şehri, Amazon kralı olan Amasis kurmuş ve de şehre Amasis şehri anlamındaki ‘’Amasesia’’ ismini vermiştir. Bu bilgi, tarihçi Strabon’a göredir.

*Ankara: Bu şehrin ismine dair çok sayıda söylentiler mevcuttur. İslam kaynaklarına bakıldığında bu şehrin isminin Enguru şekilde geçtiği görülür. Ankara kelimesi bazı söylentilere göre , Farsça’da üzüm anlamındaki Engür kelimesinden, Yunanca’da koruk anlamında kullanılan Aguirada kelimesinden türemiştir. Frig dilinde ise Ank, engebeli arazi anlamında kullanılmıştır. Şehre, Ankyra, Ankura, Angur, Ankuria, Engürlü, Angare, Engürüye, Angera, Ancora ve de son olarak Ankara denilmiştir.

*Antalya: Şehir ilk olarak Bergama kralı olan Attalos kralı tarafından kurulmuş ve Attaleia ismiyle anılmıştır. Ardından ise Adalia, Antalia ve son olarak Antalia ismini almıştır.

*Ardahan: Bu isim, Gürcüce’de Ardana’dan gelmektedir.

*Artvin: Bu şehir İskitler tarafından kurulmuştur. Söylentilere göre isim, İskit kralının adıdır. Artvani, Artvini ve son olarak da Artvin kelimeleri kullanılmıştır.

*Aydın: Şehir Argoslar tarafından kurulmuştur. Şehre ismini ise Anadolu beylerinden birisi olan Aydınoğlu Mehmet Bey’den almıştır.

*Balıkesir: Söylentilere göre bu şehrin isminin eski hisar anlamında kullanılmakta olan Paleokastio kelimesinden türediğine inanılmaktadır.

*Bartın: Bu şehrin ismi Parthenios kelimesinden gelmektedir. Bu kelime Yunan Mitolojisinde sular tanrısı anlamına gelir.

*Batman: Bu şehrin isminin tam olarak nereden geldiği bilinememektedir. Bir görüşe göre Batman çayının adı 1950’li yıllarda İluh köyüne verilmiştir. İluh köyünün altında deneme kulesi kurulmuştur ve bu kule TPAO tesisleri bölgesine bakmaktadır. Bu bölgeye bakmaktan gelen Batman ismi bu şehre verilmiştir. Görüşler bu şekildedir.

*Bayburt: Mevcut kaynaklara göre bu şehrin ismi orta çağlarda Paypert veya Pepert olarak anılmıştır. Ardından Bayburt olarak değişmiştir.

*Bilecik: Bizanslılar döneminde bu şehirde Bilekoma adında bir kale bulunmaktaydı. Osman Bey bu bölgeyi alınca şehre Bilecik ismi verilmiştir.

*Bingöl: Bu bölgedeki göllerin sayısı oldukça fazla olduğu için bu isim şehre verilmiştir.

*Bitlis: Bu şehrin isim kaynağı konusunda çeşitli rivayetler bulunmaktadır. Kimi tarihçilerin görüşüne göre bu isim Pagiş veya Bageş kelimelerinden türemiştir. Diğer söylentiye göre ise, Büyük İskender’in komutanı olan Lis veya Badlis burada bir kale kurmuştur. Bitlis kelimesi ise bu komutanın isminden gelmektedir. Söylentiler bu şekildedir.

*Bolu: İlk olarak Bithynion, Roma döneminde Claudiopolis, Türk’lerin fethinden sonra ise polis adı bu bölgeye verilmiştir. Halk dilinde bu kelime değişmiş ve Bolu olmuştur.

*Burdur: Buranın ilk adı Askaniya’dır. Günümüzdeki ismini ise Burdur gölünden almıştır.

*Bursa: Eski dönemlerde Bu bölge Bitinya bölgesinin başkentidir. Şehir ismini ise Bitinya kralı olan Prusias’tan almıştır.

*Çanakkale: Bulunduğu konum itibariyle buradaki denizin şekli bir çanağı andırmaktadır. Günümüzdeki ismini buradan almıştır. Troya ismi de tarihte bu şehir için kullanılmıştır.

*Çankırı: Bu şehir ismini Gangra kalesinden almıştır.

*Çorum: Söylentilere göre bu isim Çoğurum kelimesinden gelir. Çoğurum kelimesi ise, bu bölgeden zamanında yaşayan Rum’lardan gelmektedir.

*Denizli: Kelime Deniz-ili sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. İl, Eski Türkçe’de ise ülke anlamına gelir. Deniz ülkesi anlamında kullanılır. Rivayet bu şekildedir.

*Diyarbakır: Bu kelime bakır ülkesi anlamına gelir. Kaynağı ise Diyar-ı Bekir’dir. Bu ifade Bekir’in memleketi anlamındadır. Bu isim ise bir göçebe Arap boyu olan Bekir b. Va’il adlı boyun buraya yerleşmesidir. Dede Korkut hikayelerinde Amid’e Hamid ifadesi bu bölge için kullanılmıştır.

*Edirne: Bu şehri Roma döneminde imparator olan Hadrianus kurmuştur ve şehre Hadrianopolis ismi verilmiştir. Sonradan değişimlere uğramış ve Edirne kelimesi kullanılmaya başlanmıştır.

*Elazığ: 1862 yılında o dönemde padişah olan sultan Abdulaziz’in uğruna Mamuretülaziz ismi verilmiştir. Sonradan isim uzun bulunmuş ve Elaziz diye değişmiştir. 1937 yılında ise Elazığ olarak değiştirilmiştir.

*Erzincan: Buranın eski adı Eriza’dır. Günümüzdeki adını Erzincan ovasından alır.

*Erzurum: Bu şehrin ismi için çeşitli rivayetler bulunur. Erzurum, Ardı Rum kelimesinden gelmektedir. Bu da Rum Toprağı demektir. Diğer rivayete göre ise Selçuklular bu bölgeye Erzen-Rum yani Erzen darı demişlerdir.

*Eskişehir: Bu şehrin eski adı Doylaion’dur. Bu şehir 1080 yılında Türk’lerin, 1175 yılında Bizans’ın rlinr geçmiştir. Daha sonra ise Kılıçarslan burayı almış ve buraya bizim eski şehrimiz demiştir.

*Gaziantep: Şehrin eski adı Ayıntab’dır. Kelime anlamı ise pınarın gözü demektir. Bu kelime halk tarafından Antep olarak değiştirilmiştir. Gazi kelimesi ise Kurtuluş Savaşındaki destek ve başarıdan dolayı verilmiştir.

*Giresun: Bu şehre dair oldukça fazla söylentiler mevcuttur. Bazı kaynaklar bu şehrin eski adının Farnakia olduğunu söylerken, bazı kaynaklar ise Kerasus olduğunu söylemektedir.

*Gümüşhane: Bu bölgeden önceden gümüş madenleri fazlaymış ve bu nedenle bu isim verilmiştir.

*Hakkari: Bu kelimenin Kürtçe’den Türçe’ye geçtiği söylenmektedir. Kelimenin özü Kar-in’dir ve de kelime Her ön ekini almıştır. Kar-in kelimesinin anlamı –ebilmektir. Bu kelime, insanların güç yitirebilme durumunu ifade eder. Bu nedenle de Hakkari hep güçlü anlamına gelir. Rivayet böyledir.

*Hatay: Bu şehre ismini Atatürk vermiştir. Avrupa, adı Hıtaylar olan yarı göçebe kabilelerin Çin’in kuzeyini işgal ettikleri için Çin’in kuzeyine Hıtay demişlerdir. Atatürk, Hıtaylıların Antakya bölgesine geldiğine inanıyordu ve bu nedenle bu şehre Hatay ismini vermiştir.

*Iğdır: Şehrin ismi, Oğuz Boylarından bir bey olan Iğdır Bey’den gelir. Anlamı ise, ulu, yiğit lider anlamındadır.

*Isparta: Mora yarımadasına Anadolu’nun batısına göç eden Ispartalılardan oldukça büyük topluluk gelmiştir. Kente de kendi topluluklarının ismini vermişlerdir.

*İstanbul: Şehri MÖ 658 de Megara kralı olan Byzas kurmuştur. Bu nedenle şehre Bizantion ismi verilmiş. Bizans döneminde Konstantin bu şehir için söylenmiştir. Araplar bu şehre Kostantiniye, Romalılar ise Konstantinopolis demişlerdir. Bu isim uzun görülmüş ve stin-polis olarak kısaltılmıştır. İstanbul bu ifadeden türemiştir. Türkler burayı fethedince İslambol ismi kullanılmış sonra İstanbul olarak değiştirilmiştir.

*İzmir: Kentin ilk adı “Smyrna”dır. İzmir sözcüğü smyrna’nın halk arasındaki kullanış şeklini ifade eder. Homeros destanlarında Smyra ismi Kıbrıs Kralı Kinyras’ın kızı Smyra’dan gelir. Bazı kaynaklara göre de şehri Hititler değil Amazonlar kurmuştur.

*Kahramanmaraş: İlk ismi Markasi’dir. Halk dilinde Maraş olarak değişim göstermiştir.

*Karabük: Bu şehre ismini Cumhuriyet döneminde 13 haneli olan Karabük Mahallesinin ismi verilmiştir.

*Kırıkkale: Bu kentin ismi Osmanlı arşivlerine göre Kırıkkal şeklindedir. Bizansın kale komutanı, akıncıların kaleye doğru hücum ettiğini öğrenir ve eğer mağlup gelinirse barut dolu fıçıların havaya uçurulmasını emreder. Bizans kale komutanı mağlup olur ve barut fıçıları her yeri yerle bir eder. Şehrin ismi şehirdeki kahramanlıkları ifade eder.

*Kırklareli: Bu isim, bu bölgeyi Türklere katan 40 savaşçıdan gelir. Bu savaşçılar deliler veya akıncılar olarak bilinirler ve bölgeyi fethederken öleceklerini bildikleri halde kaleyi ele geçirdikten sonra can vermişlerdir.

*Kırşehir: Tam kesin bir bilgi olmamakla birlikte şehrin isminin Kır ve şehir isimlerinden geldiğine inanılır.

*Kilis: Bu şehrin ismi Osmanlı kaynaklarında Kilis kalesi olarak geçmektedir. Bu kelimenin okunuşu aslında Kiristir. Fonetik açıdan Kilis kelimesine benzerlik gösterir. Bazı kaynaklarda Kiris kelimesinin efendi anlamına geldiği söylenir. İnanışa göre bölgeye 8. Yy da Türkmenler gelmiş ve Kirise Kilis diyerek şehrin ismi Kilis kalmıştır.

*Kocaeli: Bu bölgeyi Orhangazi döneminde Akçakoca adında bir komutan fethetmiştir. Bu komutandan dolayı Kocaeli denmiştir.

*Konya: Eski çağarda Hıristiyan azizlerinden biri olan St. Paul bu bölgeyi ziyaret etmiş ve bölge önemli dinsel simge hakine gelmiştir. Bu yüzden buraya ikonyum denmiştir. Bu kelime İsa’nın tasviri anlamına gelir. Abbasiler döneminde kelime Kuniye, Türkler alınca da Konya olarak değiştirilmiştir.

*Kütahya: Frigler bu bölgeye Katiation ismini vermiştir. Daha sonra halk şehre Kütahya demeye başlamıştır.

*Malatya: Hititler döneminde Meliddu denen şehir, halk tarafından Malatya olarak değiştirilmiştir.

*Manisa: Kelime Yunanca Magnesya’dan gelir. Türkler döneminde Manisa olarak değişmiştir.

*Mardin: Rivayete göre Mardin kelimesi Süryanice’de Marde kelimesinden gelir. Romalılar Maride, Araplar ise Mardin demişlerdir.

*Mersin: Bu bölgenin yakınlarında eskiden Mersinli aşireti varmış. Bu aşiret Türkistan’dan gelerek buraya yerleşmiştir. Şehre ismini bu aşiret vermiştir.

*Muğla: İlk adı Mobolla’dır. Türkler buraya Muğla demiştir.

*Muş: Rivayete göre Süryanice’deki Muşa’dan gelir. Muşa bu dilde suyu bol demektir. Diğer rivayete göre ise şehrin kurucusu olan Muşet’ten Muş ismi gelir.

*Nevşehir: Burası 18. Yüzyıla kadar köydü ve adı da Muşkara’ydı. Damat İbrahim Paşa köyünü geliştirdi ve yeni şehir anlamında olan Nevşehir ismini buraya verdi.

*Niğde: İlk çağ döneminde bölgede Nagdoslular yaşamıştır ve şehre isimlerini vermişlerdir.

*Ordu: İlk adı Kotyora’dır. Halk tarafından isim değişikliğe uğramıştır.

*Osmaniye: Bu isim Arapça Otman’dan gelmektedir.

*Rize: Bu ismin, Kafkas bir kelime olduğu düşünülmektedir.

*Sakarya: Bu şehir ismini Sakarya nehrinden almıştır.

*Samsun: Şehrin eski adı Amisos’tur. Halk tarafından Samsun olarak değiştirilmiştir.

*Siirt: Bu ismin Keldani aslından geldiği ve anlamının da şehir olduğu rivayet edilmektedir.

*Sinop: Bu isim, Yunan mitolojisinde bir tanrıça olan Sinoppe’den gelmektedir.

*Sivas: Rivayete göre şehrin ilk ismi Sebaste’dir. Sebaste ismi ise, Pontus Kralının eşi olan Pitodoris tarafından verilmiştir. Bir diğer görüşe ise, Sivas ismi Sipas’tan gelmektedir. Sipas ise, üç göze anlamına gelir. Şehir ilk kurulduğunda şehirde üç su gözesi bulunduğu ama insanların kötü davranışlarından dolayı bu gözelerin kuruduğu söylenmektedir.

*Şanlıurfa: Şehrin eski adı Orhai ya da Orhoe'’dir. Bu isim sonra Araplar tarafından R’ye çevrilmiştir. Diğer söylenti ise, R Kürtçe’den gelir ve bu dilde güneş demektir.

*Şırnak: İslam kaynaklarına göre Nuh’un gemisi bu bölgedeki Cudi dağına oturmuştur. Şehir ise Şehr-i Nuh adıyla kurulmuştur. İl olarak Şerneh denilmiştir.

*Tekirdağ: Bu isim, kıyı boyunca uzanmakta olan Tekirdağlarından gelmiştir.

*Tokat: Eski ismi Komana Pontika’dır. Halk arasında isim değişmiş ve Tokat olmuştur.

*Trabzon: Bu isim dört köşe anlamındaki Trapezus’tan gelmiştir.

*Tunceli: Bazı maden kaynaklarından dolayı Tunceli denmiştir. Anlamı ise, tunç ülkesi demektir.

*Uşak: Çocuk veya genç olarak halk dilinde söylenir. Aşık kelimesinden de geldiği söylenir.

*Van: Şehri Asur kraliçesi olan Semaramis kurmuştur. Bu nedenle şehre Şahmirankent denmiştir. Daha sonra ise bu şehre gelerek burayı bayındır hale getiren Van adındaki validen şehir ismini almıştır.

*Yalova: Bu şehrin isminin nereden geldiğiyle alakalı çok sayıda görüş vardır. Fakat bir görüş diğerlerinden ön plana çıkmaktadır. Buranın eski adı Yalakabad’'dır. Daha sonra burası Yali ovası olarak anılmıştır. Yali, Türkçe’ye Rumcadan yalı olarak geçmiş ve ova kelimesiyle birleştiği sanılır.

*Yozgat: Yozgat kelimesi, otlak kent ya da sürü anlamlarına gelir. Yozkent, sürüleri bol olan şehir anlamına gelir. Daha sonra bu isim Yozgat olarak değişmiştir. Söylentiler bu şekildedir.

*Zonguldak: Şehrin ilk ismi Sandaracadır. Zonguldak kelimesinin bu kelimeden dönüştüğü sanılır.

Not: Düzce şehrinde kelimenin nereden ve nasıl geldiğine dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. O yüzden bu çalışmada yer verilmemiştir.