İlk ders kitabını Willam James yazdı. James, Harvard Üniversitesi'nde profesör oldu.  William James on iki yıl boyunca Psikolojinin Prensipleri, adında ki kitabı üzerinde çalıştı. 1890 yılında yayınlanan bu kitap, bugün psikoloji ders kitaplarında yer alan konuların neredeyse tümünü ele alır. Öğrenmek, duyum, bellek, muhakeme, dikkat, duygular, bilinç ve heyecanlar hakkında devrim niteliğinde bir teori.

Örneğin, öfkeden kudurmuş kurttan kaçarken neden korkarsınız? Kızgın kurdun sizi korkutarak kaçmanıza sebep olduğunu söyleyebilirsiniz. Fakat James bu şekilde düşünmüyor; ona göre kaçma eylemi beyninizin korku olarak yorumladığı belli psikolojik tepkilere yol açıyor, yani kaçtığınız için korkuyorsunuz. James'in, heyecanların fizyolojik değişiklikler yüzünden ortaya çıktığını savunur.

Zihinsel faaliyetlerin temel bileşenlerden meydana geldiğini düşünen Wundt'un aksine James; zihinsel faaliyetleri, insanların hayatta kalmasına yardımcı olmak gibi uyumsal işlevleri yüzünden, yüzyıllar süren bir evrimin ürünü olarak görür. James zihnin hedef, amaç ve işlevleri ile ilgileniyordu, bu yaklaşıma da işlevselcilik denildi.

İşlevselcilik, bilincin yapısı yerine işlevini inceler, zihnimizin değişen çevre şartlarına nasıl uyum sağladığıyla ilgilenir. James'in bazı düşünceleri günümüzde müstakil birer çalışma alanı oldu. James ayrıca psikoloji prensiplerini eğitime uyarlamak için bazı yöntemler önermiştir ki bunların eğitim psikolojisi üzerinde önemli etkileri olmuştur. Bu sebeplerden dolayı James, modern psikolojinin babası olarak kabul edilmektedir.

James'in Wundt'un yapısal yaklaşımına itiraz ettiğine ve psikolojiyi zihnin nasıl çalıştığını ve sürekli değişen dünyamıza nasıl uyum sağladığını incelemeye yönelttiğine dikkat edin. James'in Wundt'un yapısalcılığını eleştirdiği sıralarda, Wundt'a itiraz etmek için gerekçeleri olduğunu düşünen bir grup daha bulunuyordu; bu grubun adı Gestalt psikologlarıydı.