Tarih boyunca çeşitli nedenlerden dolayı(deprem, yangın, savaş) yıkılan yerleşme bölgelerinde, yıkıntıların üst üste birikmesiyle meydana gelen ve genelde içinde yapıt kalıntılarının gömülü olduğu yayvan tepecikler'dir. Yani çok eski bir yerleşme yerinin zamanla tepe biçiminde toprak yığınına dönüşmüş kalıntısıdır.

Höyükler genellikle üst üste gelen çok evreli yerleşim yeri birikimleridir. 1-40 metre yükseklikte olabilir ve en çok 1000-1500 metre genişlikte bir alana yayılır. Höyüğün büyüklüğü ve şekli, altındaki yerleşim yerinin ne kadar devam ettiğine bağlıdır. Yerleşim yerindeki hayat, asırlarca sürdüyse buna bağlı olarak höyüklerde daha büyük olabilmektedir. Höyükler en çok verimli topraklarda, düzlük ve ovalarda görülmektedir. Höyükler genellikle denizlere yaklaştıkça azalır. Anadolu'da bu biçimde tepe şeklini almış çok sayıda köy ve kasaba mevcuttur.

Höyükler uygarlıkların araştırılmasında çok önemli veri kaynaklarıdır. Höyüklerin içinde en önemli yeri Tümülüsler alır. Tümülüs; özel ve önemli kişiler için (kral prens, prenses, lider veya zengin insanlar)  yapılmış mezar yapılardır. Tümülüsler yapay tepecikler şeklinde yapılmıştır. Dönem ve medeniyet farklılıklarını en çok Tümülüsler göstermektedir. Farklılık içyapısından kaynaklanmaktadır. Tümülüslerde önce mezar odası düz bir alan üzerine yapılmıştır. Sonra üzeri toprak ve çeşitli taşlarla kapatılarak toprak yığınıyla örtülmüştür. Bu yapı tarzıyla hem mezarın yeri bir tepecikle belirlenmiş olmakta, hem de mezar odası hırsızlara ve dıştan gelecek tehlikelere karşı korunmuş olmaktadır.

Höyüklerde, yayılım alanı içinde dönemine uygun çanak, çömlek ve değişik araçlar bulunur. Her höyük günümüze göre en yakını en üstte olmak üzere eskiye doğru uzanan bir katmanlaşma gösterir. Bu katmanlar yerleşim biçimleri, evreleri, surları ve dinsel yapılarıyla belirli dönemleri belgeler. Orta Anadolu höyüklerinde neolitik, kalkolitik ve tunç çağı yerleşmelerinin üzerinde Hitit, Frig, Selçuklu ve Osmanlı yerleşmeleri görülebilir. Hatta günümüzün kimi yerleşimleri höyükler üzerinde kuruludur.

Orta Anadolu'daki höyüklerin yüksekliği 4-30 metredir ve bunlara en çok Kızılırmak yayı içinde rastlanır. Bölgenin ikinci büyük höyük öbekleri Kayseri, Niğde, Konya ve Burdur dolaylarını kaplayan bir alan üzerindedir. Bu yörenin en önemli höyükleri şunlardır: Alişar ve has höyük ( Yozgat ); Alacahöyük ( Çorum ); Hacılar (Burdur ). Tam olarak ortaya çıkarılmamış olan Doğu Anadolu höyüklerinden Tilkitepe ( Van ); Karaz ( Erzurum ); Keban yöresi höyükleri bilinmektedir. Gedikli; Sakçagözü, Tilmenhöyük, Çayönü höyükleri öbeği de Güneydoğu Anadolu'nun önde gelen höyük örnekleridir. Karadeniz bölgesindeyse samsun yöresinde höyükler vardır.

Batı Anadolu höyüklerinin en önemlisi XIX. Yüzyılın ikinci yarısında H. Schlieman tarafından ortaya çıkartılan Hisarlık yani Truva kalıntılarıdır. Anadolu'da yaklaşık 20 bin höyük bulunduğu sanılmaktadır. Halk arasında höyüklere, pulur, til, tel, tünsü, tünsek vb. isimler verilmektedir.